سرگذشت واژه ی گل

سرگذشت واژه ی گل

تحقیق از کلارا اسمیت

اضافات از گارگین فتائی

واژه ها مانند انسانها هستند . به دنیا می آیند , تغییر می کنند از زبانی به زبان دیگر سفر می کنند و شاید هم در پایان بمیرند .

پیگیری رد پای واژه ها در درازنای تاریخ روشن کننده ی بسیاری از رویدادها و شناساننده ی تحولات فرهنگی و زبانی ملتهای گوناگون است . بویژه برای زبان پارسی که یکی از انگشت شمار زبانهایی است که از پس هزاران سال هنوز زنده و سرحال است و در کنار دگرگونی های زیاد هنوز هویت مستقل خود را نگه داشته است .

سرگذشت واژه ی “گل” در زبان پارسی و دیگر زبانهای دنیا بسیار خواندنی و جالب است .

دیرین ترین رد پای این واژه در نوشته های پارسی به “اوستا” باز می گردد که در آن  “وَرذا” ( varaza ) ( بر وزن تمنا , البته بدون تشدید ) به معنی گل سرخ آمده است . ( باید دانست که گل به معنی گل سرخ است , همان که اروپایی ها امروزه به آن “رُز” ( rose ) می گویند . )

در دوره های پس از آن و در زبان پارسی باستان این واژه به صورت “وردا” ( varda ) و در پهلوی ساسانی به صورت “وَرد” ( vard )  و “وَرت” ( vart ) تغییر یافت .

 “وارت” در دوران اشکانی به ارمنستان و لهجه ی ارمنی وارد می شود و به هنوز هم به همین شکل در برخی نامهای ارمنی زنده است .

خود واژهء وارت در ارمنی به صورت վարդ است که به معنی شکوفه است و گل معادل دزاقیک ծաղիկ  است

معروف ترین اسمهای ارمنی که از واژه وارت گرفته شده و همگی از اسامی دختران هستند عبارتند از

نِوارت” Nvart

نوارت یک نام ارمنی برای دختران است که در اصل نوراوارت یعنی شکوفه ء نو  بوده به این صورت նորավարդ که بر اثر تحولات زبان شناختی به صورت نوارت درآمده است

وارتوهی Vartuhi

در ارمنی به صورت Վարդոյի  است که وارت همان شکوفه و اوهی پسوند مونث است و این یک نام برای دختران ارمنی است

وارتوش Vartush

در ارمنی به صورت Վարդուշ است که آن هم یک نام ارمنی است

وارتانوش Vartanush

ارمنی آن به صورت Վարդանուշ  است و مرکب است از وارت به معنی شکوفه و آنوش به معنی دختر

وارترVarder

ارمنی آ«ن به صورت Վարդեր  و مرکب است از وارت یعنی شکوفه و ار که پسوند جمع در ارمنی است

عده ای آن را ریشه در وارت یا شکوفه می دانند

در مورد واردان این یک نام ارمنی گرفته شده از فارسی باستان است و چون نام پسر است نمی تواند ریشه در گل و شکوفه داشته باشد

وارتنی Varteni

ارمنی آن Վարդենի است که آن هم ریشه در وارت دارد

وارتان Vartan

ارمنی آن به صورت Վարդան  است که یک اسم پسرانه است

ارمنی آن Վարդան است و ریشه در کلمه وَرد به معنی شاگرد دارد که در گذشته از آن کلمه وردبَد یا رئیس و بزرگ شاگردان بوجود آمد که در ارمنی معادل وارتابِت Վարդապետ است که به معنی معلم دینی است

در آغاز دوران اشکانی به مرور ترکیب “ر” و “د” ( rd ) به “ل” تغییر می کند و ورد به “وَل” ( val )و “وُل” ( vol ) تغییر شکل پیدا می کند .

“بابا طاهر” می گوید :

مسلسل زلف بر رو ریته دیری 

       وُل و بلبل به هم آمیته دیری

پریشان چون کری آن تار زلفان 

      به هر تاری دلی آویته دیری

یا یک ترانه ی روستایی گوید :

شب تاریک و ره باریک و وُل مست   

  کمون از دست من افتاد و بشکست

کمون دارون کمون از نو بسازید        

 وُلم یاغی شده مشکل دهد دست

بر اساس یک قاعده ی دیرین زبان شناسی “و” در برخی واژه ها به “گو” ( gu )تبدیل می شود . مانند ویشتاسپ که گُشتاسپ و ورک (  verk ) که گرگ شدند . پس “ول” و “وُل” به “گل” تبدیل شدند .

همین واژه ی وُل در سفر به اروپا به فُل تغییر می یابد و ریشه ی واژه ی flower را می سازد .

شکل اوستایی واژه یعنی ورذ و ورذا در سفر به سواحل شرقی مدیترانه به صورت روزون درآمد و در اثر فرسایش ناشی از گذر زمان به شکل رز در آمد . این رز که به معنی گل سرخ است مادر واژه ی روژ در زبان فرانسه است که به معنی رنگ قرمز است .

به این شکل بوده که یک واژه ی پارسی بخش بزرگی از دنیا را درنوردیده و امروز به شناخته شده ترین نام در دنیای گلها بدل شده است .