بیست و هشتم اردیبهشت
روز بزرگداشت حکیم عمر خیام
17 may
The day of
Omar Khayyam
مضامین بلند و عمیق فاسفی در رباعیات خیام
حکیم عمر خیام نیشابوری از علما ، حکما و شعرای برجستهء ایران زمین است . شهرت وی بیشتر به خاطر تقویم جلالی ، ریاضیات و بویژه رباعیاتش است . خیام توانسته مضامین عالی فلسفی را تنها در قالب یک رباعی بیان کند و تبعاً این کار هر کسی نیست و لازمهء آن داشتن قدرت تفکر و اندیشهء عمیق است .
رباعیات خیام به زبانهای گوناگونی تارجمه شده و در نزد ارامنه جهان و ارمنستان سه شاعر فردوسی و خیام و حافظ از میان شعرای ایرانی دارای شهرت و محبوبیت بیشتری هستند .
در اینجا گزیده ای از رباعیات خیام که توسط گئورگ اِمین Georg Emin نویسنده ، مترجم و شاعر برجستهء ارمنی ترجمه شده ارائه می گردد و چون این رباعیات توسط چنین شاعری ترجمه شده بالتبع ترجمهء آن دارای ارزش ادبی است .
رباعی به ارمنی کاریاکքառյակ آوانویسی انگلیسی kariak می باشد .
به جرات می توان گفت که در ادبیات جهان هیچ رباعی یا چهار پاره یا دوبیتی نمی توان یافت که با رباعیات خیام و مضامین عالی فلسفی آن برابری کند .
گزیده ای از رباعیات عمر خیامՕմարԽայամիքառյակներ
ترجمه از گئورگ اِمینԳևորգԷմինիթարգմանությամբ
منبع : سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران – ایوان
http://www.yerevan.icro.ir/index.aspx?siteid=250&siteid=250&pageid=11740&newsview=549986
( بخش زبان ارمنی )
Այսաշխարհումխելոքուլուրջպիտիլինես,
Խելքը՝գլխիդ ևլուռումունջպիտիլինես,
Քանիականջ, աչքուլեզուտեղումենդեռ,
էնգլխիցկույրևհամրուխուլպիտիլինես։
در عالم جان بهوش مي بايد بود
در كار جهان خموش مي بايد بود
تا چشم و زبان و گوش برجا باشند
بي چشم و زبان و گوش مي بايد بود
Եթեիմձեռքըհասներճակատագրիտախտակին,
Կգրեիայննորից՝համաձայնիմտենչանքի.
Կջնջեիմեկընդմիշտայսաշխարհիցհոգսուցավ,
Բարձրացրածիմգլխովայսկամարըերկնքի։
گر دست به لوحة قضا داشتمي
بر ميل و مراد خويش بنگاشتمي
غم را زجهان يكسره برداشتمي
وزشادي سر به چرخ افراشتمي
Եբկրիխորքիցմինչաստղերըերկնքի,
Որքանդժվարառեղծվածներլսեցի.
Ամենկապանքարձակվեցմիհնարով,
Բայցկանգառավընդդեմմահվանհանգույցի։
از جرم گـل سياه تـا اوج زحـل
كردم همه مشكلات کلی را حل
بگشادم بندهاي مشكل به يـل
هر بنـد گشاده شد بجز بند اجل
Մատռվա՛կ, վարդնուսեզնայսդուրեկան,
Տես, միշաբաթանց, ինչօրըընկան,
Խմիր, վարդքաղիր– զիմեկէլտեսար–
Այսսեզը՝չորհարդ, վարդը՝հողդարձան...
ساقي گل و سبزه بس طربناك شده است
دریاب كه هفته دگر خاك شده است
مي نوش و گلي بچين كه تا در نگري
گل خاك شده است و سبزه خاشاك شده است
Նորուզիսուզըալվարդինլավէ,
Սիրահարզույգըթարմմարգինլավէ.
Հերիքդարդանեսանցածիմասին–
Այսօրվաօրնէամենիցլավը։
بر چهره گل نسيم نوروز خوشست
در زير چمن روي دلفروز خوشست
از دي كه گذشت هر چه گويي خوش نيست
خوش باش وز دي مگو كه امروز خوشست
Մենքկանք-չկանք՝աշխարհըկաուկմնա,
Եվմեզանիցհետքուանունէլչիմնա,
Երբչկայինք՝աշխարհըբանչէրկորցրել,
Երբչլինենք՝նաէլինույնըկմնա։
اين بس كه نباشيم و جهان خواهد بود
ني نام زما و نه نشان خواهد بود
زين پيش نبودیم و نبد هيچ خلل
زين پس چو نباشيم همان خواهد بود
Երեկգիշերբրուտիմոտմտամիծեր,
Տեսաերկուհազարխոսունուլառկժեր.
Նույնհարցնէինտալիսնրանք. «Ո՞ւրեք, ասեք,
Կուժսարքողներ, կուժծախողներ, կուժառնողներ...»։
در كارگه كوزه گري رفتم دوش
ديدم دو هزار كوزه گويا و خموش
ناگاه يكي كوزه برآورد خروش
كو كوزه گر و كوزه خر و كوزه فروش
Այնպալատում, ուրԲահրամըքեֆէրանում,
Հիմաեղնիկնուառյուծնենձագերհանում.
Բահրա՝մ, որգառէիրորսումքոողջկյանքում,
Տեսա՞ր, ինչպեսգուռըորսացքեզաշխարհում։
آن قصر كه جمشيد در او جام گرفت
آهو بچه كرد و روبه آرام گرفت
بهرام كه گور ميگرفتي همه عمر
ديدي كه چگونه گور بهرام گرفت
Այնփոշին, որտրորումեսքոոտքիտակ,
Եղելէմիարևադեմ, լույսԱբույակ,
Զգույշսրբիրթևքովփոշինքոերեսից,
Ո՞վգիտե, նաո՞րնազելուդեմքնէճերմակ...
هر ذره كه در خاک زميني بوده است
پیش از من و تو تاج نگینی بوده است
گرد از رخ نازنين بآذرم نشان
كان هم رخ خوب نازنيني بوده است
Ինձիմաստունկոչեցդիտմամբիմթշնամին,
Աստված՝վկա, սուտենխոսքերնայդուքամի...
Քանիորեսընկելեմայսխուցըցավի,
Հեչչլինի՝գիտեմ, թեովեմես, կամ՝ինչ։
دشمن به غلط گفت كه من فلسفيم
ايزد داند كه آنچه او گفت نيم
ليكن چو درين غم آشيان آمده ام
آخر كم ازآنم که بدانم كه کيم
Ափսոս, որիմջահելությանգիրքըթերթվեց-վերջացավ,
Եվիմկյանքը-հազարափսոս– վաղգարնանպեսշուտանցավԵրջանկությանհավքնայն, որինջահելությունենկոչում,
Ե՞րբերևաց, ե՞րբծլվլացուե՞րբչվեց՝չիմացա...
افسوس كه نامه جواني طي شد
و آن تازه بهار زندگاني دي شد
آن مرغ طرب كه نام او بود شباب
افسوس ندانم كه كي آمد كي شد
Այսկուժն՝ինձպեսսիրովտարվածէեղել,
Սիրունիսևծամինգերվածէեղել,
Կժիվզինփարվածայսկանթըսիրուն,
Ձեռքէ, որիրյարինփարվածէեղել...
اين كوزه چو من عاشق زاري بوده است
در بند سر زلف نگاري بوده است
اين دسته گه برگردن او مي بيني
دستي است كه بر گردن ياري بوده است
Միբրուտանոցմտամերտանկից,
Տեսա, բրուտըկավիմեծկույտից
Կժերին՝գլուխուկանթէսարքում–
Շահիգլխիցուաղքատիփեռքից...
در كارگه كوزه گري كردم راي
به پله چرخ ديدم استاد بپاي
مي كرد دلير كوزه را دسته و سر
از كله پادشاه و از دست گداي
Երեխա, ջահել, թեծերանկենդան,
Իրարետևիցկգանուկերթան,
Աշխարհնո՞ւմմնաց, որո՞ւմըմնա–
Գնացին, կերթանք. կգանուկերթան...
آنان كه كهن بودند و آنان كه نوند
هر کس بمراد خویش یک یک بدوند
وين ملك جهان بكس نماند جاويد
رفتند و رويم و باز آيند و روند
Երեխաէինք՝հասունայրդարձանք,
Բայցդրանիցէլմիխերչտեսանք.
Կուզե՞սիմանալ՝թեվերջնո՞ւրհասանք՝
Ջրիպեսեկանք,– քամուպեսանցանք։
يك چند بكودكي باستاد شديم
يك چند باستادي خود شاد شديم
پايان سخن شنو كه ما را چه رسد
از خاك در آمديم و بر باد شديم
Ամպերնելան, արտասվեցինայսնորաբաց, կանաչներում,
Ինչպե՞սապրելառանցգինուայսցողաթացկանաչներում,
Այսօրմենքենքքեֆինստելմարգերիմեջայսնորածիլ,
Վաղըտեսնեսո՞վհարբիմերհողիցծլածկանաչներում։
ابر آمد و باز بر سَرِ سبزه گریست
بی بادۀ گُلرنگ نمی باید زیست
این سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبزۀ خاک ما تماشاگه کیست
Անցածօրըետկանչելդիզուրջանքէ, սիրելի՜ս,
Վաղվամասինանրջելըդլոկպատրանքէ, սիրելի՜ս,
Այսվայրկյանըմիկորցրուառանցգինի, առանցսեր,
Քեզմնացածբաժինկյանքիգինըթանկէ, բիրելի՜ս։
از دی که گذشت هیچ ازو یاد مکن
فردا که نیامده است فریاد مکن
برنامده و گذشته بنیاد مکن
حالی خوش باش و عمر بر باد مکن
Մեզնիցառաջնորուհինէեղելէլի,
Տիեզերքըիրբանինէեղելէլի,
Այնտեղ, ուրդուոտքեսկոխում, իմսևահո՜ն,
Միգեղուհուաչքիբիբնէեղելէլի։
پیش از من و تو لیل و نهاری بوده است
گردنده فلک نیز به کاری بوده است
هر جا که قدم نهی تو بر روی زمین
آن مَردُمَکِ چشم نگاری بوده است
Ծաղկաթերթինգարնանայինհովնէլավ,
Կանաչներումյարիտաքուկքովնէլավ,
Երեկնանցավ, երեկներըմոռացիր,
Քանիդեռկանք, այսօրնուայսնորնէլավ։
بر چهره گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل افروز خوش است
ای دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست
خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است
Ո՜չխորհուրդներնսկզբանիդուկիմանաս, ո՜չէլես,
Ո՜չգաղտնիքնայսբառուբանիդուկբանաս, ոչէլես,
Վարագույրիետքումհիմա, տես, խոսումենմերմասին,
Իսկվարագույրներբիջնի, ոչդուկմնաս, ոչէլես։
اسرار ازل را نه تو دانی و نه من
وین حرف معما نه تو خوانی و نه من
هست از پس پرده گفتگوی من و تو
چون پرده برافتد، نه تو مانی و نه من
Սիրուցհարբածսոխակնեկավբաղըմտավգարունքին,
Ծիծղունծաղիկ՝կարմիրգինուգավըգտավիմձեռքին,
Ուսիսթառեցուքաղցրաձայնդայլայլեցիմականջին.
-Գիննիմացիր, անցածկյանքըետչեսբերիդուկրկին։
چون بلبل مست راه در بستان یافت
روی گل و جام باده را خندان یافت
آمد به زبان حال در گوشم گفت:
«دریاب که عمر رفته را نتوان یافت»
ՄիհավքտեսաԹուսքաղաքիպարիսպներիվրաթառած,
Քեյքավուսիարքայականգանգնէրընկածնրաառաջ,
Աչքըհառածփտողգանգինկանչումէրնա.-ափսո՜ս, ափսո՜ս,
Ու՞րենռազմիշեփորիձայն, թմբուկներիշաչնուշառաչ-։
مرغی دیدم نشسته بر بارۀ توس،
در چنگ گرفته کله کیکاوس،
با کله همی گفت که: افسوس، افسوس!
کو بانک جرسها و کجا نالۀ کوس؟
Այսգոյությանօվկիաննանծիրո՞րխավարիցծնվեցուե՞րբ
Մեկըչեղավ, որխճճվածայսկծիկըբացիմիկերպ,
Ամենմեկըխելքինփչածպատասխանէտվելհարցին,
Երբնաինքնէլ, կա՞, թեչկա՞, ոչոքհաստատչգիտեդեռ։
این بحر وجود آمده بیرون زنهفت،
کس نیست که این گوهر تحقیق بسفت؛
هر کس سخنی از سر سودا گفته است،
زان روی که هست، کس نمیداند گفت.
Յարիկողքինթեպառկելեսմիողջկյանք,
Հաճույքուսերճաշակելեսմիողջկյանք,
Մեկէ, պիտիհրաժեշտտասաշխարհին,
Քունթեարթունանրջելեսմիողջկյանք։
با یار چو آرمیده باشی همه عمر،
لذات جهان چشیده باشی همه عمر،
هم آخر کار رحلتت خواهد بود،
خوابی باشد که دیده باشی همه عمر،
Ջահելությանօրերսանցան, չիմացա,
Գարուններսձմեռացան, չիմացա,
Այնթռչունը, որկոչվումէջիվանի,
Այդե՞րբեկավ, ե՞րբհեռացավ, չիմացա։
افسوس که نامه جوانی طی شد،
وآن تازه بهرا زندگانی دی شد،
حالی که ورانام جوانی گفتند،
معلوم نشد که او کی آمد، کی شد!
Հողիգորգինքնածներեմտեսնումես,
Հողիտակինփտածներեմտեսնումես,
Ունայնությանանապատնեմնայում,
Չեկածներուանցածներեմտեսնումես։
بر مفرش خاک خفتگان می بینم،
در زیر زمین نهفتگان می بینم؛
چندانکه به صحرای عدم می نگرم،
نا آمدگان و رفتگان می بینم!
Ապարանքում, ուրՋամշիդնէրգավաթբռնում,
Հիմաաղվեսնուայծյամնենհանգիստառնում,
Բահրամը, որգոռէրորսումամբողջմիկյանք,
Տես, ոնցգոռիորսըդառած, փտեցգոռում։
آن قصر که جمشید درو جام گرفت،
آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت؛
بهرام که گور می گرفتی همه عمر،
دیدی که چگونه گور بهرام گرفت؟
Առվիաճինծաղկածամենխոտուկանաչ
Միգեղուհուշուրթերիցէծլելսևաչ,
Անարգանքովմի՛դարձնիոտքիկոխան,
Միսիրունիդեմքէամենվարդուկակաչ։
هر سبزه که بر کنار جویی رسته است،
گویی زلب فرشته خویی رسته است؛
پا بر سر هر سبزه به خواری ننهی،
کان سبزه زخاک لاله رویی رسته است،
Էուչէի, կա-չկայիբոլորգիրնուտառըգիտեմ,
Խերուշառի, վերուվարիերեսնուաստառըգիտեմ,
Բայցամոթուհազարամոթամենագետիմաստունիս,
Թեգինովիհոգուցմաքուրումտքիցպայծառըգիտեմ։
من ظاهر نیستی و هستی دانم،
من باطن هر فراز و پستی دانم؛
با اینهمه از دانش خود شرمم باد،
گر مرتبه ای ورای مستی دانم.
Ուրախապրիր, քանզիկյանքըմիպահէլոկ,
Խրճիթէ, թեապարանքէ, միպահէլոկ,
Տիեզերքիկայքնուկարգըլոկմիպատրանք,
Երազ, մուրազ, անրջանքըմիպահէլոկ։
شادی بطلب که حاصل عمر دمی است،
هر ذره خاک کیقبادی و جمی است،
احوال جهان و اصل این عمر که هست،
خوابی و خیالی و فریبی و دمی است.
Ո՜վբարեկա՜մ, լուսաբացինվաղարթնացիր,
Եվականջդիրաքաղաղիողբուլացին,
-Քոկարճկյանքից, -կանչումէնաավաղելով,-
Միգիշերէլանցավուդուքունմնացիր։։
هنگام سپیدم دم خروس سحری.
دانی که چرا همی کند نوحه گری؟
یعنی که: نمودند در آیینه صبح
کز عمر شبی گذشت و تو بیخبری!