آیا "آیدین"نامی ترکی است؟
علیرضا غفاری حافظ
در سال ۲۰۰۹موسسه baby center اعلام نمود که نام aidin پر کاربردترین نام پسرانه بوده است.(۱) استفاده از این نام در حال حاضر نیز برای دختران و پسران در غرب ادامه دارد. (۲)
برخلاف پندار عمومی، این نام برگرفته شده از نامی ایرلندی به معنی آتشین (firey) بود اما در ایران و برخی کشورهای همسایه توجه همگانی را به خود جلب کرد. در کشور ترکیه نیز یکی از شهرهای بزرگ این کشور در جنوب شرقی ازمیر ازمیر (منتهی الیه غرب ترکیه آسیایی، لیدیه باستانی) به این نام خوانده می شود. اما این نام نیز برگرفته از نام باستانی این شهر antheia است که در سال ۲۶ق. م به نام امپراطور بیزانس andropolis نامیده شده بود و در دوره تسلط ترکان سلجوقی بر این ناحیه در قرون ۱۵و ۱۶به نام گوزلحصار güzelhesar تغییر نام یافت اما نام ایالت آیدین را بر خود یافت که دوباره این نام بر شهر گوزلحصار اطلاق گردید.
اما نام پسرانه آیدین که در ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه (۳) نامی محبوب برای پسران بوده و به غیر از این سه کشور در بوسنی، آلبانی و آلمان نام شخص یا نام خانوادگی چندین شخص مشهور بوده، بر خلاف باور غالب ریشه ترکی ندارد. برخی با اطلاق معنانی ای مترادف "روشنایی"و "نور ماه"تلاش کرده اند جزء اول این کلمه را با کلمه "آی"که در ترکی به معنی ماه است تطبیق دهند که در این صورت جزء دوم کلمه در ترکی فاقد معناست و در هیچ یک از پسوند های ترکی (son ekler) پسوند "دین"به چشم نمی خورد. این ابهام در بین زبان شناسان ترک بعضا موجب گمان های شگفت انگیزی شده است؛ به طوری که حتی گمان کرده اند این نام برگرفته از قرآن باشد. (۴) نکته دیگری که بر غیر ترکی بودن این کلمه صحه می گذارد، عدم کاربرد آن در آسیای میانه و نبود ریشه این کلمه در ترکی باستان است.
تنها ریشه شناسی این نام را در زبان فارسی و در کلمه امروزی "آذین"می توان یافت. این کلمه در گذشته به صورت "آدین"به کار برده می شده است (۵) به صراحت می توان به اشتقاق و همانندی این کلمه در دیگر زبان هند و اروپایی آن یعنی ایرلندی پی برد که در هر دو گویا معنی درخشندگی و شکوه و تلألو مراد بوده است. (۶) نام آیدین علیرغم ریشه کاملاً فارسی آن به مانند برخی القاب و اسامی دیگر مانند تکین و شات و بهادر به ترکی وارد شده و در زبان خود نامأنوس مانده است؛ هرچند که اخیراً گرایشاتی به استفاده از نام پسرانه آدین در ایران دیده می شود.
.
منابع
(۱): آوا و آیدین در فهرست معروف‌ترین نام‌ها - سایت خبری تحلیلی تابناك|اخبار ایران و جهان|TABNAK
http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=78990
(۲): http://www.thenamemeaning.com/aydin/
(۳): بنا به اطلاعات سایت http://www.ismininanlami.com.tr/aydin/ آمار استفاده از این نام در ترکیه به این شرح است:
بیشترین نامگذاری (در یک زمان): ۱۹۳۱مورد
تعداد اشخاص موسوم به آیدین در ترکیه: ۲۳۲۵مورد
بر اساس جداول آمار منتشره از هر ۲۹۴۴۸نفر یکی به نام آیدین است
درصد استفاده از نام آیدین: ۰/۰۳هر سال ۲۶نفر به این تعداد افزوده می شود.
(۴): ادعا شده است که نام آیدین از لغت قرآنی "أيدٍ"در سوره های الذاریات، آیه ۴۷ (بِأَیْیْدٍ) و اعراف ۱۹۵گرفته شده است. به طور مثال نگاه کنید به:
http://quranicnames.com/aydin/
(۵): دهخدا در ذیل این کلمه گوید: خوازه (طاق نصرت) و آرایشی که به نوروز یا گاه ورود پادشاهان و جشن های بزرگ در کوی ها و برزن ها و راه ها کنند، آذین
(۶): کلمه آدین در فارسی گاه به معنی دیگر نیز به کار رفته است. از جمله به معنی آیین در: "و اندر جهان بیداد کردن آدین آورد". خواجه نظام الملک طوسی؛ سیرالملوک (سیاستنامه)؛ به اهتمام هیوبرت دارک، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۸۹ص. ۵۸
علیرضا غفاری حافظ