دیدگاه به‌دور از تعصب تاریخ‌نویسان ارمنی در کتاب «تاریخ سبئوس»
.
http://www.alikonline.ir/fa/news/culture-and-art/item/3251-دیدگاه-به‌دور-از-تعصب-تاریخ‌نویسان-ارمنی-در-کتاب-«تاریخ-سبئوس»
.
ویژگی «تاریخ سبئوس» از سایر تاریخ‌نویسان ارمنی یکی انتخاب مواد، منابع و دیگری شیوه نگارش تاریخ و دوری از اغراض و تعصبات است.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «تاریخ سِبِئوس» بر پایه ترجمه آر. دبلیو تامسون و مقابله با نسخه رابرت پتروسیان با ترجمه محمود فاضلی‌بیرجندی است که به برهه‌ای از تاریخ ایران باستان و اندکی پس از برآمدن اسلام اشاره دارد.
کتاب «تاریخ سِبِئوس» در 52 فصل تنظیم شده که فاضلی‌بیرجندی، مترجم آن مطالبی با عنوان «یادداشت مترجم فارسی»، «پیشگفتار» و «مقدمه» را در آن جای داده است. همچنین نقشه‌ها، منابع، نمایه کسان، نمایه جاها، نمایه خاندان‌ها، قوم‌ها و دین‌ها ضمیمه کتاب است.
برگزار شدن سرشماری در ایران ساسانی
فاضلی‌بیرجندی در «یادداشت مترجم» درباره قدمت متن آورده است: «تاریخ سِبِئوس را سبئوس نامی از اهل مملکت ارمنستان مقارن سده هفتم میلادی نوشته است؛ آن زمانی بود که ارمنستان همچون ایران به تصرف مسلمانان درآمده بود. سبئوس کار نگارش کتابش را وقتی به پایان رسانده که معاویه خلیفه فرمانرواییِ نوتأسیسِ اسلامی بوده است. معاویه از سال 40 تا 60 ه.ق خلیفه بود و با این حساب تاریخ سبئوس یکی از قدیم‌ترین متن‌های دوره بعد از برآمدن اسلام و، به‌عبارتی، قدیم‌ترین متنی است که از تاریخ ایران و برخی ممالک پیرامون ایران از آن برهه در اختیار داریم.» (ص 9)
در همین قسمت با اشاره به رخدادهای کتاب از لحاظ نو بودن در سطوری از آن آمده است: «کار سبئوس از این سو بکر است و دنیای باستان را در پرده دیگری مجسم می‌کند که یکسره نادیده و حتی نو است. گزارش سبئوس حتی اگر چندین دهان و به بیش از یک زبان گشته باشد هم نو است و طراوتش را از دست نمی‌دهد. یعنی اگر وی خبری را می‌دهد که خود هم شاهد آن نبوده و آن را از دیگری اخذ کرده بوده، اگر آن راوی باز روایتگر خبری از دیگری بوده، باز هم همه آن سلسله راویان هم روزگارِ وقوع رخدادهایی بوده‌اند که از آن سخن می‌رانده و آن را نقل می‌کرده‌اند. این امتیاز مخصوص تاریخ سبئوس است؛ امتیازی که شاید بیشتر کتاب‌های تاریخی دیگر فاقد آن‌اند. از دیگر نمونه‌های مؤید این امتیاز یکی اشاره سبئوس است به برگزار شدن سرشماری در ایران ساسانی؛ نکته‌ای که به تأیید اهل‌نظر در تاریخ ایران باستان، در کتاب‌های دیگر کمتر آمده یا شاید نیامده است و تازگی خود را دارد.» (ص 10)
هراس از قدرت سپاهیان دستگاه خلافت
درباره شرایط ارمنستان پس از آمدن اسلام در «مقدمه» کتاب می‌خوانیم: «کار سبئوس در جاهایی از تاریخ که وی وارد نقل افول ناگهانی امپراطوری ساسانی و اضمحلال نظم مألوف دنیا در سال‌های میان 635 تا 652 می‌شود، در معرض بیشترین ایراد و انتقاد قرار می‌گیرد. بیان این رخدادهای تلخ در گزارش او به سه مرحله قسمت شده است که ارمنستان از جانب هر یک از قسمت‌ها در معرض تهدیدی از لون دیگر قرار می‌گیرد: نخست دوره همکاری‌های صمیمانه قدرت‌های بزرگ در دهه 590 بود که در نتیجه آن اشرافیت ارمنستان بیشتر از هر دوره متحمل درد و رنج، و ناچار از تأمین عده زیاد جنگجویانی شد تا برای نبرد به آوردگاه‌های دوردست اعزام شوند؛ و باز از آن پس بود خاک ارمنستان آوردگاه اصلی جنگ در نخستین و بازپسین مرحله از نبردهایی شد که بین امپراتوری‌های رقیب برپا بود (603 ـ 630)؛ و سرانجام، ارمنستان از حدود سال 640 با آثار ناشی از گسترش اسلام روبه‌رو شد و از آن پس نیز همواره می‌بایست در بیم و هراس از قدرت سپاهیان دستگاه خلافت باشد که عدد ایشان از شماره بیرون بود.» (ص 20)
گستردگی دیدگاه‌هی مورخان ارمنی در کتاب «تاریخ سبئوس» منعکس شده که در این مجال آمده است: «گزارش سبئوس در جایی با اثر مورخان پیش از او و نیز بسیاری از نوشته‌های پس از وی فرق دارد و آن‌جا همانا گستره جغرافیاست. تاریخ‌نویسان ارمنی لابد از موقع خطیر مملکت خویش خوب آگاهی داشته‌اند؛ موقعی که در بین قدرت‌های بزرگ، یعنی امپراتوری روم و ایران ساسانی (و سپس نیز خلافت اسلامی)، قرار داشت. در این گستره از خاور گرفته تا باختر، از قفقاز در شمال تا به سوریه در جنوب، هرگاه رخدادی واقع می‌شد که با بود و نبود ارمنیان یا حتی یک تن از بزرگان آنان ربطی می‌داشت، در آثار مورخان ارمنی ثبت و ضبط می‌شد. چنین است که هرگاه کسی از ارمنیان به دربار ساسانی رفته، گزارش سفر و دیدارش از دربار در کتاب‌های تاریخ مورخان ارمنی ثبت شده است. زیرا تاریخ‌نویسان ارمنی همگی از اهالی آن بخش گسترده‌تر ارمنستان بودند که تحت سیادت ایرانیان واقع می‌بود.» (ص 43)
نگارش تاریخ و دوری از اغراض و تعصبات
تمایز کار سبئوس با همدوره‌هایش در این نکات است: «با همه این اوصاف، اگر جایگاه سبئوس را در جمع متقدمان و نیز متأخران وی از تاریخ‌نویسان ارمنی برسیم، وی در هر دو آزمون اساسی، یکی انتخاب مواد و منابع، و دیگری شیوه نگارش، در رتبه نخست قرار خواهد گرفت و چون به آزمون سوم برسیم، که عبارت از نگارش تاریخ و دوری از اغراض و تعصبات باشد، سبئوس در جایی خواهد ایستاد که از همه مورخان دیگر مجزا و ممتاز است.» (ص 49)
کتاب «تاریخ سِبِئوس» برپایه ترجمه آر. دبلیو تامسون و مقابله با نسخه رابرت پتروسیان ترجمه محمود فاضلی‌بیرجندی در 311 صفحه، شمارگان 990 نسخه و به بهای 28 هزار تومان از سوی انتشارات ققنوس روانه بازار نشر شده است
