زبان پشتو

زبان پشتو

Pashto

پښتو

عنوان زبان با الفبای پشتو

 بیان

آی‌پی‌ای: [ˈpəʂt̪o:], [ˈpʊxt̪o:]

زبان بومی در:

پاکستان و Pashtun diaspora

قومیت

پشتون‌ها، پشتون‌ها، افغان‌ها

تبار:

Indo-European زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی شرقی Pashto

شکل‌های استاندارد

Central Pashto (پشتو)

Northern Pashto (پشواری)

Southern Pashto (قندهاری)

 گویش‌ها

~۲۱گویش

سامانه نوشتاری

 خط عربی (الفبای پشتو)

 وضعیت رسمی

زبان رسمی در

  افغانستان

زبان اقلیت

 شناخته‌شده در

 پاکستان

خیبر پختونخوا، مناطق قبیله‌ای فدرال، و ایالت بلوچستان پاکستان

 تنظیم‌شده توسط

آکادمی علوم افغانستان

Pashto Academy, University of Peshawar[۶]

کدهای زبان

ایزو ۶۳۹-۱

ps

ایزو ۶۳۹-۲

pus

ایزو ۶۳۹-۳

pus – inclusive code

 Individual codes:

pst – Central Pashto

pbu – Northern Pashto

pbt – Southern Pashto

wne – Wanetsi

گلاتولوگ

pash1269[

زبان‌شناسی

58-ABD-a

 مناطق پشتوزبان

پشتون‌ها

ریشه‌شناسی · پشتونوالی

زبان · ادبیات · فرهنگ

قبیله‌ها · پراکندگی

دودمان‌ها (هوتکی · دودمان لودی · درّانی)

    پَشتو (به پشتو: پښتو) نام یکی از دو زبان رسمی در افغانستان و از شاخهٔ زبان‌های ایرانیِ شمال‌شرقی است. گویشوران آن قوم پشتون می‌باشند و در پاکستان و افغانستان و هند زندگی می‌کنند.

زبان پشتو در نواحی جنوبی و شرقی کشور افغانستان وبه طور پراکنده در شمال و غرب و قسمت شمال‌غربی پاکستان وهم چنین در مناطقی از هندوستان که پشتونها حضور دارند متداول است. گروهی از پشتوزبانان در بلوچستان و معدودی در چیترال و کشمیر زندگی می‌کنند. برخی نیز در کنار مرزهای ایران و افغانستان سکونت دارند.

هرچند زبان‌های فارسی و عربی در این زبان نفوذ یافته، پشتو بسیاری از خصوصیات اصیل زبان‌های ایرانی را حفظ کرده و خود لهجه‌های مختلف دارد، مانند وزیری، آفریدی، پیشاوری، قندهاری، غلزه‌ای، بنوچی و غیره.

در قانون اساسی جدید افغانستان، هر دو زبان رایج آن کشور، یعنی فارسی دری و پشتو، به‌عنوان زبان‌های رسمیِ ملی پذیرفته شده‌است.

تعداد گویشوران زبان پشتو در افغانستان حدود هشت میلیون نفر، در پاکستان حدود هفت میلیون نفر، و در ایران حدود ۵۰هزار نفر برآورد می‌شود.برخی منابع، تعداد گویشوران آن را حتی بین ۴۰تا ۶۰میلیون نفر در سراسر جهان تخمین زده‌اند.

زبان باستانی ایرانی‌تباری که نیای پشتو بوده، به احتمال زیاد با زبان گاتاهای زرتشت نزدیکی داشته‌است.با گذشت زمان، شاخهٔ زبان‌های هندوآریایی تأثیر عمیقی برروی پشتو گذاشته‌است، اما زبان پشتو درعین‌حال بسیاری از ویژگی‌های اصلی زبان‌های ایرانی‌تبار را در خود حفظ کرده‌است.

الفبای پشتو

الفبای زبان پشتو دارای چهل و چهار حرف است:

اشکال

یونی‌کد (دستگاه اعداد پایه ۱۶)

نام

الفبای آوانگاری بین‌المللی

ALA-LC Romaniz.

نویسه‌گردانی

حروف لاتین

بدون اتصال

پایانی

میانه

شروع

آ, ا ـا ـ ـ U+0627, U+0622 alif1 [ɑ], [ʔ] ā, ʾ ā, ʾ Ā ā, nothing

ب ـب ـبـ بـ U+0628 be [b] b b B b

پ ـپ ـپـ پـ U+067E pe [p] p p P p

ت ـت ـتـ تـ U+062A te [t̪] t t T t

ټ ـټ ـټـ ټـ U+067C ṭe [ʈ] ṭ ṭ (or tt) Ṭ ṭ

ث ـث ـثـ ثـ U+062B se4 [s] s̱ s S s

ج ـج ـجـ جـ U+062C jīm [d͡ʒ] j j (or ǰ) J j

چ ـچ ـچـ چـ U+0686 če [t͡ʃ] ch č Č č

ح ـح ـحـ حـ U+062D he4 [h] / [x] ḥ h H h

خ ـخ ـخـ خـ U+062E xe [x] kh x X x

څ ـڅ ـڅـ څـ U+0685 ce[۱] [t͡s] / [s] ṡ ts (or c) C c

ځ ـځ ـځـ ځـ U+0681 źim [d͡z] / [z] ż dz (or j) Ź ź

د ـد ـ ـ U+062F dāl [d̪] d d D d

ډ ـډ ـ ـ U+0689 ḍāl [ɖ] ḍ ḍ (or dd) Ḍ ḍ

ذ ـذ ـ ـ U+0630 zāl4 [z] ẕ z Z z

ر ـر ـ ـ U+0631 re [r] r r R r

ړ ـړ ـ ـ U+0693 ṛe2 [ɺ̢] (, ɭ̆), [ɻ] ṛ ṛ (or rr) Ṛ ṛ

ز ـز ـ ـ U+0623 ze [z] z z Z z

ژ ـژ ـ ـ U+0698 že [ʒ] / [d͡z] zh ž Ž ž

ږ ـږ ـ ـ U+0696 ǵe (C, N) / ẓ̌e (S) [ʐ] (S) / [ʝ] (C) / [ɡ] (N) ẓh (S) / g'h (C) / g (N) ẓ̌ (S) / γ̌/ǵ (C) / g (N) Ǵ ǵ (or Ẓ̌ ẓ̌)

س ـس ـسـ سـ U+0633 sīn [s] s s S s

ش ـش ـشـ شـ U+0634 šīn [ʃ] sh š Š š

ښ ـښ ـښـ ښـ U+069A x̌īn (C, N) / ṣ̌īn (S) [ʂ] (S) / [ç] (C) / [x] (N) ṣh (S) / k'h (C) / kh (N) ṣ̌ (S) / x̌ (C) / x (N) X̌ x̌ (or Ṣ̌ ṣ̌)

ص ـص ـصـ صـ U+0635 swād4 [s] ṣ s S s

ض ـض ـضـ ضـ U+0636 dwād / zwād4 [z], [d̪] z̤ z, d Z z, D d

ط ـط ـطـ طـ U+0637 twe4 [t̪] ṭ t T t

ظ ـظ ـظـ ظـ U+0638 zwe4 [z] ẓ z Z z

ع ـع ـعـ عـ U+0639 ayn4 [ʔ] ʻ ʻ nothing

غ ـغ ـغـ غـ U+063A ğayn [ɣ] gh gh (or γ) Ğ ğ

ف ـف ـفـ فـ U+0641 fe3 [f] / [p] f f F f

ق ـق ـقـ قـ U+0642 qāf [q] / [k] q q Q q

ک ـک ـکـ کـ U+06A9 kāf6 [k] k k K k

ګ ـګ ـګـ ګـ U+06AB gāf [ɡ] g g G g

ل ـل ـلـ لـ U+0644 lām [l] l l L l

م ـم ـمـ مـ U+0645 mīm [m] m m M m

ن ـن ـنـ نـ U+0646 nūn [n] n n N n

ڼ ـڼ ـڼـ ڼـ U+06BC nūṇ [ɳ] ṇ ṇ (or nn) نقطه (الفبای لاتین) ṇ

و ـو ـ ـ U+0648 wāw [w], [u], [o] w, ū, o w, ū, o W w, Ū ū, O o

ه ـه ـهـ هـ U+0647 gərda he

round hē [h]/[ʔ], [a], [ə] h, a, ə h, a, ə H h, A a, Ə ə

ی ـی ـیـ یـ U+064A klaka ye

hard yē [j], [i] y, ī y, ī Y y, ماکرونī

ی ـﯥ ـﯧـ یـ U+06D0 pasta ye

soft yē [e] e ē E e

ی ـی ـ ـ U+06CC nārīna ye5

masculine yē [ai], [j] ay, y ay, y Ay ay, Y y

ی ـی ـ ـ U+06CD x̌əźīna ye

feminine yē [əi] ạy əi Əi əi

ئ ـئ ـئـ ئـ U+0626 fāiliya ye7

verbal yē

واج‌شناسی

زبان پشتو، چه از نظر واج‌شناسی و چه ازنظر ساختمان دستوری، با دیگر زبان‌های ایرانی تفاوت‌هایی دارد. این زبان را به دو گروه غربی (یا جنوب‌غربی) و شرقی (یا شمال‌شرقی) تقسیم می‌کنند. گویش مهم گروه غربی، گویش قندهاری است و در گروه شرقی گویش پیشاوری اهمیت دارد. اختلاف میان این دو گروه، هم در چگونگی ادای واکه‌ها و هم در برخی نکته‌های دستوری است. ازجمله نام یا عنوان زبان که در قندهاری «پشتو» و در پیشاوری «پختو» تلفظ می‌شود.

پیشینهٔ نام

پشتو ظاهراً از لفظ پشتون یا پختون آمده‌است که نام قبیله‌ای از نژاد آریایی است. این زبان در اصل جزو زبان‌های هندوایرانی است. قواعد آواشناختی نشان می‌دهد که واژهٔ پشتو شکل دیگرگون‌شده‌ای از همان واژهٔ پَرْسَوا (به‌معنی پارسی) است.

لفظ پشتون در ریگ‌ْوِدا «پکتس» آمده‌است. هرودوت، مورخ یونانی، آن را «پکتیس» و «پکتویس»، و سرزمین آن‌ها را پکتیکا ذکر کرده به همین نام در افغانستان یک شهر کوچک وجود داردهم چنین گفته می‌شود که منظور مناطق امروزی قندهار و غور وپکتیا وننگرهار وخیبر (پاکتیاها) نامیده شده است. بطلمیوس هم آن را پکتین نوشته‌است؛ بنابراین، نام پشتو از همان پکهت ـ پکتویس ـ پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ می‌شود.

آثار ادبی زبان پشتو

آثار ادبی پیش از اسلام زبان پشتو بدست نیامده ولی بعد از قرن اول هجری اشعار و منظوماتی موجود است که بر حیات ادبی این زبان در اوائل اسلام دلالت می‌کند. کتاب پته خزانه (گنجینهٔ پنهان) که بسال ۱۱۴۲ه‍. ق. ۱۷۲۹م. در قندهار نوشته شده باستناد کتاب‌های قدیمی پشتو برخی از منظومات و اشعار پشتو را که به قرن دوم هجری تعلق دارد نقل کرده‌است. در طی قرون متمادی پشتو تنها در گفتار بکار می‌رفته و آثار ادبی به این زبان بسیار اندک بوده‌است. تنها از سی چهل سال پیش بود که دولت افغانستان پشتو را زبان رسمی کشور قرار داد و از آن پس روزنامه، کتاب و آثار ادبی به این زبان پدید آمد و تدریس آن در آموزشگاه‌ها معمول شد.

شاعران

شعرای قدیم پشتو که اشعارشان تاکنون بدست ما رسیده بقرار ذیل است: قدیم‌ترین شاعر پشتو که یک منظومهٔ حماسی او را مؤلف کتاب پته خزانه به استناد تاریخ سوری نقل کرده امیر کرور (Krur) پسر امیر پولاد سوری است که بسال ۱۳۹ه‍. ق. / ۷۵۶م. در مندش غورامیر بود و بسال ۱۵۴ه‍. ق. / ۷۷۰م. در جنگلهای پوشنج هرات مرده‌است. دیگر از شعرای قدیم که اشعار وی را پته خزانه از کتاب لرغونی پشتانه (Larghoni Pashtanah) یعنی افغانهای قدیم نقل کرده ابومحمد هاشم‌بن زیاد السروانی بستی است که بسال ۲۲۳ه‍. ق. / ۸۳۷م. در سروان هلمند متولد شد وی بزبان پشتو کتاب دسالووزمه یعنی نسیم ریگستان را نوشته‌است. دیگر از شعرای قدیم پشتو شیخ رضی لودی برادرزادهٔ شیخ حمید لودی پادشاه ملتان است که در حدود سال هزار مسیحی می‌زیست. شعرای دیگر که پیش از سال هزار مسیحی درگذشته‌اند بقرار ذیل‌اند:

بیتنی (Bitnay) در حدود سال هزار مسیحی،

اسماعیل سربنی در حدود سال هزار مسیحی،

شیخ اسعد سوری شاعر دربار سوریهای غور (متوفی بسال ۴۲۵هجری / ۱۰۳۳م)

شکارندوی‌بن احمد کوتوال فیروزکوه غور متوفی در حدود سال ۱۱۵۰م.

ملک‌یار غرشین متوفی در حدود سال ۱۱۵۰م.

تایمنی متوفی در حدود سال ۱۱۵۰م.

قطب‌الدین بختیار کاکی‌بن احمدبن موسی متولد بسال ۵۷۵ه‍. ق. / ۱۱۷۹م؛ و متوفی بسال ۶۳۳ه‍. ق. / ۱۲۳۵م.

شیخ تیمن‌بن کاکر متوفی در حدود سال ۱۱۵۰م.

شیخ متی‌بن شیخ عباس‌بن عمربن خلیل متوفی بسال ۶۲۳ه‍. ق. / ۱۲۲۶م.

باباهوتک متولد بسال ۶۶۱ه‍. ق. / ۱۲۶۲م؛ و متوفی بسال ۷۴۰ه‍. ق. / ۱۳۳۹م.

سلطان بهلول لودی متوفی بسال ۸۹۴ه‍. ق. / ۱۴۸۸م.

خلیل‌خان نیازی متوفی در حدود سال ۱۱۸۸م.

اکبر زمین داوری متوفی در حدود سال ۱۳۵۰م.

شیخ عیسی مِشوانی متوفی در حدود سال ۱۴۶۵م.

شیخ بستان بریخ متوفی در حدود سال ۹۹۸ه‍. ق. / ۱۵۵۹م.

ملاالف هوتک متوفی در حدود سال ۱۵۹۱م.

ملامست زمند متوفی در حدود سال ۹۵۰ه‍. ق. / ۱۵۴۳م.

میرزاخان انصاری متوفی در حدود سال ۱۵۹۱م.

دولت‌الله لوانی متوفی در حدود سال ۱۵۹۱م.

زرغون‌خان نورزی فراهی متوفی بسال ۹۲۱ه‍. ق. / ۱۵۱۵م.

دوست‌محمد کاکر متوفی در حدود سال ۹۰۰ه‍. ق. / ۱۴۹۴م.

علی سرور لودی متوفی بسال هزار ه‍. ق. / ۱۵۹۱م.

بعد از سال هزار هجری شعراء و مصنفان بسیار بزبان پشتو سخن گفته‌اند از آن جمله:

خوشحال‌خان خَتَک (۱۶۱۳–۱۶۹۴)

عبدالرحمن بابا متولد بسال ۱۰۴۲ه‍. ق. / ۱۶۳۲م.

حمید مهمند متوفی در حدود سال ۱۶۹۰م.

پیرمحمد کاکر متوفی در حدود سال ۱۷۷۰م.

از بعد از سال هزار هجری کتب و دیوانهای بسیار بزبان پشتو موجود است که تعداد آنها به پانصد می‌رسد و آن کتب در دین و تصوف و تبلیغ و شعر و ادب و فلسفه و اخلاق و فقه و طب و غیره‌است در ذیل نام برخی از آنها ذکر می‌شود:

۱ – قدیم‌ترین کتابی که بزبان پشتو نوشته شده ولی نسخهٔ آن موجود نیست اما مؤلف پته خزانه از آن ذکر می‌کند کتاب سالووزمه یعنی نسیم ریگستان است که مؤلف آن زبدةالفصحا ابومحمد هاشم‌بن زیارالسروانی البستی است و بسال ۲۲۳ه‍. ق. / ۸۳۷م. در سروان هلمند متولد و بسال ۲۹۷ه‍. ق. / ۹۰۹م. در بست وفات یافته. وی از شاگردان ادیب معروف عرب‌بن خلاد ابوالعیناست و کتاب سالو و زمه را در بحث اشعار عرب نوشته‌است و مؤلف کتاب پته خزانه وجود این کتاب را بنقل از لرغونی پشتانه نوشته‌است.

۲– تذکرةالاولیای افغان که بعد از سال ۶۱۲ه‍. ق. / ۱۲۱۵م. در ارغسان قندهار نگاشته شده و مؤلف آن سلیمان‌بن بارک خان‌قوم ماکوصابزی است. این کتاب شرح حال بسیاری از شعرا و اولیاء افغان را آورده‌است و بسال ۱۳۱۹ه‍. ش. در کابل شش صفحه آن در جلد اول پشتانه شعرا عکس‌برداری شده و نشر یافته‌است.

۳– دخدای مینه یعنی محبت خدا که مجموعهٔ اشعار شیخ متی قوم خلیل است این شاعر در سال ۶۲۳ه‍. ق. / ۱۲۲۶م. متولد و بسال ۶۸۸ه‍. ق. / ۱۲۸۹م. درگذشته‌است و در قلات قندهار مدفون است.

۴– اعلام‌اللوذعی فی‌الاخبار اللودی. کتابی بود بزبان پشتو از احمدبن سعید لودی که بسال ۶۸۶ه‍. ق. / ۱۲۸۷م. در شرح حال خاندان شاهان لودی نوشته و اشعار وی در آن کتاب نقل شده‌است.

۵– تاریخ سوری تألیف محمدبن علی البستی در شرح حال خاندان شاهان غور که قصاید قدیم دربار شاهان سوری و غوری بزبان پشتو در این کتاب آمده‌است سه کتاب مذکور در حدود سال ۱۲۰۰م. تألیف شده‌است.

۶– لرغونه پشتانی یعنی افغانهای قدیم تألیف شیخ کته‌بن یوسف‌بن متی قوم خلیل است که در حدود سال ۷۰۰ه‍. ق. / ۱۳۰۰م. نوشته شده و حاوی شرح حال بسیاری از مشاهیر شعرا و علما و بزرگان است و مؤلف کتاب پته خزانه بسی از آثار ادبی زبان پشتو را از این کتاب نقل کرده‌است.

۷– تذکرةالاولیاء افغان تألیف شیخ قاسم‌بن شیخ قدم‌بن محمد زاهدبن میردادبن سلطان‌بن شیخ کته سابق‌الذکر است که شیخ قاسم در ۹۵۶ه‍. ق. / ۱۵۴۹م. در بدنی پشاور متولد و بسال ۱۰۱۶ه‍. ق. / ۱۶۰۷م. وفات یافته‌است.

۸– دفتر شیخ مَلی، تألیف آدم‌بن ملی‌بن یوسف‌بن مندی‌بن خوشی‌بن کندبن خوشبون است که در شرح حال فتوحات سوات و تقسیم زمین‌های آنجا در حدود ۸۲۰ه‍. ق. / ۱۴۱۷م. نوشته شده‌است.

۹– تاریخ کجوجان رانی‌زی حاوی تاریخ سوات و بنیر که در حدود سال ۹۰۰ه‍. ق. / ۱۴۹۴م. نوشته شده‌است.

۱۰– غَرغَشت‌نامه منظومهٔ دوست‌محمد کاکر ولد بابرخان که بسال ۹۲۹ه‍. ق. / ۱۵۲۲م. نظم شده و حاوی شرح غرغشت و دیگر بزرگان افغان بود.

۱۱– بوستان اولیا تألیف شیخ بوستان ولد محمد اکرم قوم بُریخ که بسال ۹۹۸ه‍. ق. / ۱۵۸۹م. در شوراوک قندهار نوشته شده و مؤلف آن در سال ۱۰۰۲ه‍. ق. / ۱۵۹۳م. در احمدآباد گجرات وفات یافته‌است.

۱۲– خبر البیان تألیف بایزید پیرروشان ولد عبدالله متولد بسال ۹۳۲ه‍. ق. / ۱۵۲۵م. مدفون در بته‌پور حاوی تبلیغات مسلکی وی.

۱۳– مخزن‌الاسلام آخوند درویزه‌بن گدابن سعدی متوفی ۱۰۴۸ه‍. ق. / ۱۶۳۸م؛ که در پشاور مدفون است و کتابش حاوی مسائل دینی و تبلیغات مخالف پیرروشان است.

۱۴– کلید کامرانی تألیف کامران‌خان‌بن سدوخان سرسلسلهٔ قوم سَدوزائی است که بسال ۱۰۳۸ه‍. ق. / ۱۶۲۸م. آنرا در شهر صفای قندهار نوشته و شرح حال بسی از شعرا و بزرگان افغان را در آن نگاشته‌است.

۱۵– تحفهٔ صالح تألیف ملااله یا رالکوزائی که تذکرهٔ رجال مشهور افغان است در حدود سال ۱۵۹۰م.

۱۶– سلوک الغزاة تألیف ملامست زمند در حدود ۱۶۱۰م. حاوی مضامین تبلیغی دربارهٔ جهاد.

۱۷– ارشاد الفقراء منظوم خانم نیک بخته بنت شیخ اله داد قوم مموزی که بسال ۹۶۹ه‍. ق. / ۱۵۶۱م. منظوم شده‌است.

۱۸– ترجمهٔ منظوم بوستان سعدی که زرغونه بنت ملادین محمد کاکر در سال ۹۰۳ه‍. ق. / ۱۴۹۷م. منظوم داشته.

۱۹– دیوان رابعة حاوی اشعار وی در سال ۹۱۵ه‍. ق. / ۱۵۰۹م. گرد آمده‌است.

۲۰– پته خزانه یعنی گنجینهٔ پنهان تألیف محمدبن داودخان هوتک تذکرةالشعرای مهم زبان پشتو که در سال ۱۱۴۲ه‍. ق. / ۱۷۲۹م. در قندهار به امر شاه حسین هوتک نوشته و این کتاب در سال ۱۳۲۳در کابل به تصحیح و تحشیهٔ عبدالحی حبیبی از پشتو تولنه نشر شده‌است. محمد هوتک متولد بسال ۱۰۸۴ه‍. ق. / ۱۶۵۳م. دو کتاب دیگر هم به پشتو نوشته که یکی خلاصةالفصاحة و دیگر خلاصةالطب نام دارد.

غیر از این: کتب بسیار از نظم و نثر در پشتو موجود است که در اینجا ذکر نشده و بسی هم غیرمطبوع مانده‌است. از عصر احمدشاه بابا پشتو در افغانستان زبان دربار شاهان بوده و اولین کتاب درسی آنرا در عصر احمدشاهی پیرمحمد کاکر بنام معرفةالافغانی نوشته‌است بعد از آن اولین دستور افعال زبان پشتو در سال ۱۲۲۰ه‍. ق. / ۱۸۰۵) در هند بنام ریاض‌المحبة از طرف نواب محبت‌خان پسر حافظ رحمت‌اللهخان مشهور قوم بریخ افغان نوشته شده و نواب‌الله یارخان پسر دیگر حافظ رحمت‌خان بسال ۱۲۲۲ه‍. ق. / ۱۸۰۸م. کتاب لغات پشتو را بنام عجائب‌اللغات نوشت. در حدود سال ۱۲۹۰ه‍. ق. / ۱۸۷۳م. امیر شیر علیخان القاب مأمورین و عناوین عسکری را به پشتو ترجمه کرد و بعد از سال ۱۳۰۰ه‍. ق. / ۱۸۸۲م. کتب بسیار بزبان پشتو در کابل نشر شد بعد از سال ۱۹۲۰م؛ که پشتو مرکه (انجمن ادبی پشتو) در کابل تأسیس شد کتب درسی و دستور زبان و لغات پشتو را نوشتند ولی در حدود سال ۱۹۳۷م. در کابل پشتو تولنه (فرهنگستان پشتو) تأسیس و بسی از کتب درسی – علمی و ادبی – بزبان پشتو طبع و نشر شد.

سیاست احیای زبان پشتو

در دورهٔ محمد ظاهرشاه و پس از تدوین قانون اساسی در ۱۳۴۳ه. ش، رجال سیاسیِ پشتون، به سرپرستی رِشتِین، کوشیدند تا زبان پشتو را به‌عنوان یگانه زبان رسمی کشور در متن قانون اساسی به تصویب برسانند، اما اعتراض جدی مردم از یک سو، و دفاع نمایندگان فارسی‌زبان قانون‌گذار از دیگر سو، از این امر جلوگیری کرد. سرانجام، پشتون‌ها پذیرفتند که رسمیت زبان‌های فارسی دری و پشتو را در قانون اساسی بگنجانند. بدین‌ترتیب، افغانستان کشوری دوزبانه شد و امکانات محدود مربوط به زمینه‌های آموزش و پرورش و نیز قابلیت‌های مطبوعاتی و استعدادهای فرهنگی به دو نیم گردید. نیمهٔ نخست و سنگین‌ترِ آن به رشد زبان و ادب پشتو اختصاص یافت و نیمهٔ واپسین و سبک‌ترِ آن در راه ادامهٔ حیات زبان و ادب فارسی دری صرف شد.

ازاین‌پس، درحقیقت، قابلیت‌ها و استعدادهای محدود اقتصادی، ادبی و فرهنگی کشور، صرف طرح و عرضهٔ مفهومی واحد با دو صورت زبانی گردید و نتیجهٔ آن رخداد این شد که از یک سو، ادب فارسی دری سیر طبیعی و معمول خود را ازدست داد، و از دیگر سو، پاره‌ای از استعدادهای واژگانیِ فارسی در افغانستان مختل شد و از قوه به فعل نرسید و واژه‌های پشتو بر آن تحمیل شد و وجه زیبایی‌شناختیِ آن مخدوش و مغشوش گردید.

.

منابع

خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب‎غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام T.26F وارد نشده‌است.

خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب‎غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Penzl وارد نشده‌است.

Nationalencyklopedin "Världens 100 största språk 2007" The World's 100 Largest Languages in 2007 (39 million)

Pashto (2005). Keith Brown, ed. Encyclopedia of Language and Linguistics (2 ed.). Elsevier. ISBN 0-08-044299-4.

خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب‎غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام AC وارد نشده‌است.

Sebeok, Thomas Albert (1976). Current Trends in Linguistics: Index. Walter de Gruyter. p. 705.

Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Pashto". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.

: ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲دانشنامهٔ ایرانیکا: سرواژهٔ AFGHANISTAN vi. Paṧto

Penzl, Herbert; Ismail Sloan (2009). A Grammar of Pashto a Descriptive Study of the Dialect of Kandahar, Afghanistan. Ishi Press International. p. 210. ISBN 0-923891-72-2. Retrieved 2010-10-25.

11. ↑ Comrie, Bernard (1990). The World's Major Languages. Oxford University Press. p. 549.

↑ گنج بادآورده: «پته خزانه» در زیر ذره‌بین تحقیق و بررسی

وب‌گاه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سرواژهٔ "افغانستان"، ذیل «ادبیات فارسی در افغانستان»

نجیب مایل هروی، سایه، ص۱۴۰–۱۴۱

فرهنگ جهانگیری

مقالهٔ عبدالحی حبیبی در سالنامهٔ کابل، سال ۱۳۲۵–۱۳۲۶ه‍. ش، ص۲۴۸به‌بعد.