چرا سال میلادی در زمستان تحویل می‌شود؟

چرا سال میلادی در زمستان تحویل می‌شود؟

آرش شهنواز

 دوهفته نامه "هویس"شماره 161

http://farsi.hooys.com/?p=1673

.

شاید این سؤال به ذهن شما هم خطور کرده باشد که چرا سال میلادی در آغاز فصل زمستان نو میشود؟ جهت یافتن پاسخ این پرسش باید به دوران روم باستان رجوع کنیم. تقویم رومیان که در ابتدا بر اساس تغییرات ماه تنظیم شده بوده خود متأثر از تقویم یونانیها بوده است. به باور رومیها ماههایی که سی روز داشتند خوشبختی میآوردند و ماههای بیست ونه روزه نشانه بدبختی بودند. مورخان عقیده دارند که این تقویم در حدود سال ۷۵۳پیش از میلاد، دچار تحولاتی شده است؛ دیگر از تغییرات ماه پیروی نکرده و به طور ثابت از ده ماه که برخی ۳۰روزه و برخی دیگر ۳۱روزه بودند تشکیل شده است. این تقویم دارای ۳۰۴روز بوده، و ۶۱روز دیگر را به علت قرار گرفتن در اوج سرما و نداشتن محصول، نامگذاری نکرده بودند. در سال ۷۱۳قبل از میلاد، پادشاه وقت روم تغییراتی را در آن تقویم به وجود میآورد و با کم و زیاد کردن تعداد روزهای برخی از ماهها، دو ماه دیگر را نیز نامگذاری میکند؛ ژانویه و فوریه. به این ترتیب در تقویم رومیان باستان نه تنها ژانویه نخستین ماه سال نبوده که یازدهمین ماه سال بوده است. فوریه ماه آخر بوده با ۲۸روز (که همچنان از بقیه ماهها کوتاهتر است) و ماه مارس که طلیعه آغاز بهار را با خود داشته، ماه اول سال به شمار میآمده است. ۱

پرسشی که مطرح میشود این است که چرا رومیان بعدها ماه مارس را رها کردند و ژانویه را به عنوان نخستین ماه سال برگزیدند؟ برای پاسخ به این سؤال عمدتا دو دیدگاه مطرح میشود؛

برخی معتقدند در عصر امپراتوری روم، روال کار بر این بوده که کلیه مقامات مملکتی روز ۱۵مارس (۲۶  اسفند خودمان) را روز آغاز خدمت قرار میدادند، حتی قیصرها و کنسولهای رومی نیز در این روز وارد عرصه کار میشدند، اما از آنجا که کنسول فول دیویس نوبیلیور به دلایلی چند موفق نشد در روز ۱۵مارس زمام امور را به دست بگیرد و این کار پس از مدتی تعویق در روز اول ژانویه میسر شد، آن روز را آغاز کار اعلام کردند. ژولیوس سزار هم به اول ژانویه وفادار ماند . به این ترتیب در سال ۴۶قبل از میلاد، تقویم ژولیانی به دستور ژولیوس سزار تنظیم شد. در این تقویم نه فقط اول ژانویه اول سال شناخته شد، بلکه خود سال نیز به ۳۶۵روز تقسیم شد، چون همین مدت لازم بود تا زمین یک بار به دور خورشید گردش کند. ۲

اما برای پرداختن به دیدگاه دوم بهتر است ابتدا به تشریح معانی نامهای ژانویه و مارس بپردازیم. ژانویه از نام ژانوس Ianuarius به معنی ایزد دروازهها و درها گرفته شده است. اما ماه مارس (Martis) از روی نام ایزد رومی، مارس یا آرس، خدای جنگ در یونان گرفته شده است. ۳

به باور گروهی از پژوهشگران مسائل تاریخی، در میان رومیها مدتی بحث بوده که چرا باید نخستین ماه سال به نام مارس باشد که ایزد جنگ است. در مقابل، ژانوس را هم داریم که ایزد گشودگی و صلح است، پس چرا به آن توجهی نمیشود. نتیجه مباحثه این میشود که نخستین ماه سال را ژانویه اعلام میکنند، با این امید که سراسر سال در صلح باشند.۴

به هر روی تقویم ژولیانی که از گاهشماری رومی گرفته شده بود بعد از آن که مسیحیت در روم پذیرفته شد با مبدأ قرار دادن سال میلاد حضرت عیسی(ع) پذیرفته شد. در واقع چون مسیحیان، میلاد آن حضرت را عمدتا ۲۵دسامبر میدانند (بخشی از ارتدکسها مثل ارامنه و روسها میلاد مسیح را روز ۶ژانویه جشن میگیرند)۵  نزدیکیِ یک هفتهایِ این تاریخ با اول ژانویه، مقبولیت جشن سال نو را برای آنها مضاعف کرد.

اما تقویم مورد اشاره، کاستیهایی داشت که باید اصلاح میشد. این گاهشماری ۳۶۵روز بود که برای هر ۴سال یک روز به روزهای سال اضافه میشد (سال های غیر از آن، ۲۵/۳۶۵روز بود). به علت دقیق نبودن کسر سال نسبت به سال اعتدالی، هر ۱۲۸سال یک روز عقب میافتاد. در سال ۱۵۸۲میلادی جهت تصحیح آن، گاهشماری گرگوری (میلادی جدید) ایجاد شد. در گاهشماری ژولیانی، اعتدال بهاری در سال ۳۲۵میلادی که شورایی تشکیل شده بود، در ۲۱مارس صورت گرفته بود، و در سال ۱۵۸۲میلادی به ۱۱مارس افتاده بود و ده روز عقب مانده بود. در تقویم گرگوری ده روز از تاریخ حذف شد و کبیسه گیریهای یکنواخت چهارساله نسبتا کاهش یافت. بدین گونه که آن سالهای قرن که غیر قابل قسمت به ۴۰۰هستند(مانند ۱۷۰۰، ۱۸۰۰و ۱۹۰۰) بدون کبیسه گیری باشند. در نتیجه با احتساب سال گرگوری (۲۴۲۵/۳۶۵روز) نسبت به سال حقیقی(۲۴۲۱۹۸۷۹/۳۶۵روز) میزان دقت گاهشماری میلادی را به عقب ماندگی یک روز در هر ۳۳۲۰سال رساند.۶

.

معنی نام ماه های  میلادی

گرد آوری از گارگین فتائی

.

ماه های میلادی هر کدام دارای معانی خاصی هستند که بیشتر آن ها ریشه در نام های الهه های اسطوره های رومی دارند که در ادامه به اختصار به آن ها می پردازیم:.

１-     January ماه ژانویه از نام الهه ی گشایش و آغاز (ژانوس) گرفته شده است و همان گونه که بیان شد بعد از اصلاح تقویم به ماه های پیشین اضافه شد. و در حدود سال 153 قبل از میلاد مسیح به عنوان اولین ماه سال در تقویم قرار گرفت. کلمه درب در لاتین ianua معنی می شود و ماه ابتدایی سال نیز دری است بر آغاز سال ن

ژانويه (January) : به افتخار ژانوس (Janus) خدای يونانی درها و دروازه ها. سر ژانوس ، دو صورت در دو جهت مختلف داشته. يونانی ها در اين ماه به افتخار ژانوس چند روزی هم تعطيلی داشنتد وعلت وجود تعطيلات در ژانويه هم شايد همين باشد که در ژانويه، مثل ژانوس ، دو صورت در دو جهت وجود دارد، يکی سالی که گذشته ويکی سالی که در پيش است.

٢-February   از کلمه لاتین februum  مشتق گرفته شده است که به معنای purification یا همان تصفیه و پاک سازی است. علت انتخاب مراسم مذهبی ای بود که رومیان در 15 این ماه برای پاک سازی روح خود انجام می دادند. در تقویم گریگورى که تقویم میلادی امروزی بیشترین شباهت را به آن دارد این ماه از ماه آخر سال به دومین ماه سال تغییر مکان داد

فوريه ( February ) : برگرفته از نام لاتين يک تعطيلی دينی رومی های باستان در اين ماه است.

٣- March سومین ماه در تقویم گریگوری و اولین ماه در تقویم روم باستان. از نام الهه جنگ یعنی مارس گرفته شده است. رومی ها اعتقاد داشتند که این ماه به علت آغازگر بهار بودن به جنگ سرما می رود و بر آن غلبه می کند. انگلیسی ها تا سال 1752 میلادی این ماه را اولین ماه سال می دانستند و در روز 25 آن جشن س مارس :

نام خدای جنگ ،سومین ماه در تقویم گریگوری و اولین ماه در تقویم روم باستان. از نام الهه جنگ یعنی مارس گرفته شده است. رومی ها اعتقاد داشتند که این ماه به علت آغازگر بهار بودن به جنگ سرما می رود و بر آن غلبه می کند. انگلیسی ها تا سال 1752 میلادی این ماه را اولین ماه سال می دانستند و در روز 25 آن جشن سال نو می گرفتند./ آپریلیس : شاید از aperire که به معنای باز شدن است گرفته شده . چون در این ماه درختان دوباره روییده می شود و گل ها باز می شوند./ مایوس : خدای گیاهان ،از یک الهه یونانی به نام Maia که الهه ی حاصلخیزی و باروری بوده است گرفته شده . در نظریه ای دیگر این نام از کلمه یونانی maiores گرفته شده که به معنی بزرگترها است. /ال نو می گرفتند.

مارس ( March ): برگرفته از کلمه لاتين « مارس » . رومی ها جنگ را در ماه مارس شروع ميکردند.چرا که نام خدای جنگ يعنی « مارس» را بر اين ماه گذارده بودند .

 ۴- April ماهی سی روزه است احتمالاً از کلمه لاتین aperire که به معنای باز شدن است گرفته شده است. از آن رو که در این ماه درختان دوباره روییده می شود و گل ها باز می شوند.

آوريل (April ) : خدای عشق يونانيان است واين نام به افتخار اوست.

۵- May از یک الهه یونانی به نام Maia که الهه ی حاصل خیزی و باروری بوده است گرفته شده است. در نظریه ای دیگر این نام از کلمه یونانی maiores گرفته شده است که به معنی بزرگترها است.

مه ( May ) : از کلمه قديمی فرانسوی به معنای « مايا » که خدای زمين در دين باستانی روم بوده است.

۶- June از نام Juno که  الهه ی ازدواج بوده و زن ژوپیتر بوده اقتباس شده و نظریه ای دیگر آن را برگرفته از کلمه لاتین iuniores به معنای کوچکترها می داند.( در مقابل ماه می)

ژوئن ( June ) : ژونو (Juno ) نام لاتين ملکه خدايان روم باستان است که اين ماه به افتخار او است.

یونیوس:

 همسر ژوپیتر ،از نام Juno که  الهه ی ازدواج بوده و زن ژوپیتر بوده اقتباس شده و نظریه ای دیگر آن را برگرفته از کلمه لاتین iuniores به معنای کوچکترها می داند.( در مقابل ماه می)/کوِنتیلیس : پنجم  ،در ابتدا نام آن در روم باستان Quintilis بوده به معنای پنجمین ولی پس از تغییر در ترتیب ماه ها به افتخار جولیس سزار که در این ماه بدنیا آمده است، این ماه را به نام او کردند.

٧- July در ابتدا نام آن در روم باستان Quintilis بوده به معنای پنجمین ولی پس از تغییر در ترتیب ماه ها به افتخار جولیس سزار که در این ماه بدنیا آمده است، این ماه را به نام او کردند.

ژوئيه  (July ) : جوليوس سزار (Julius Caeser) در اين ماه متولد شد و نام اين ماه برگرفته از نام اوست

٨- August   در ابتدا نام آن در روم باستان Sextilis  بوده به معنای ششمین ولی به همان دلیل چند بار ذکر شده به افتخار Augustus که اولین پادشا روم بوده است در سال 8 قبل از میلاد مسیح این ماه را نام او کردند.

اوت (آگوست August ) : اگوستوس ( Augustus )اولين امپراتور روم ، اين نام را بنام خودش ناميد.

٩- September از کلمه septem به معنی هفت آمده است که به معنای هفتمین است. چهار ماه آخر سال با وجود جابجایی دیرینه ای که در ترتیب سال ها صورت گرفت کماکان از اعداد ترتیبی مشتق شده اند.

سپتامبر (September ) : برگرفته از عدد لاتينی معادل « هفت » .تقويم کهن رومی با مارس شروع ميشود و سپتامبر ، هفتمين ماهش بود.

١٠- October از کلمه Octo که به معنای هشت است گرفته شده است.

اکتبر (  October ) : برگرفته از عدد لاتينی معادل « هشت » .تقويم کهن رومی با مارس شروع ميشود و اکتبر ، هشتمين ماهش بود.

١١- November از کلمه novem  که به معنای نه است گرفته شده است.

نوامبر ( November ) : برگرفته از عدد لاتينی معادل « نه » .تقويم کهن رومی با مارس شروع ميشود و نوامبر ، نهمين ماهش بود.

12- December آخرین ماه سال و دهمین ماه روم باستان از کلمه Decem به معنای ده مشتق گرفته شده است.                دسامبر (December ) : برگرفته از عدد لاتينی معادل « ده » .تقويم کهن رومی با مارس شروع ميشود و دسامبر ، دهمين ماهش بود.

نام ماه های میلادی پیش از میلاد مسیح  در روم باستان به کار می رفت . اما آنان سال را دوازده ماه می گرفتند . زیرا دانش ستاره شناسی و جغرافی آن قدر پیشرفته نبود و آنان نیز همانند عرب ها و دیگر مردمان باستان سال را بر مبناد 12 ماه نو می پنداشتند و آنگاه از اینک هر چند سال چیدمان ها به می ریخت سر در گم می شدند و می دیدند که عیدهای بهاری و تابستانی و پاییزی و زمستانی با آنچه بر مبنای سال قمری در نظر می گیرند تناسب ندارد .به گفته « پلوتارخ » پادشاهی به نام « نوما» به این تفاوت 11 روزه سال قمری در برابری با سال قمری پی برد و تصمیم گرفت هر دو سال یک ماه به سال بیفزاید  و همین پادشاه بود که ماه « یانواریوس»نام یکی از خدایان پیش از دوره رومیان  و نیز «فِبرواریوس»که جشن پیراستن روان از بدیها بود ، را به عنوان ماه اول و دوم به سال افزود . فِبرواریوس از کلمه لاتین februum  گرفته شده که به معنای purification یا همان تصفیه و پاک سازی است. علت انتخاب مراسم مذهبی ای بود که رومیان در 15 این ماه برای پاک سازی روح خود انجام می دادند. در تقویم گریگورى که تقویم میلادی امروزی بیشترین شباهت را به آن دارد این ماه از ماه آخر سال به دومین ماه سال تغییر مکان داد.

و  بدین گونه معنی نامها نیز از شوند نامگذاری خود یرون رفت . مثلاً ماه کونتیلیس که به معنی پنجم است به ماه هفتم تبدیل شد و به همین ترتیب دیگر ماهها نیز از معنی اصلی فاصله گرفتند .. امروزه ما می دانیم که این 11 روز نیز کارساز نیست . زیرا یک سال حقیقی خورشیدی 365 روز و پنج ساعت و 49 دقیقه است . اگرچه این  5 ساعت و خرده ای به ظاهر چیزی نیست اما در هر 33 سال 8 روز و در هر 99 سال 24 روز می شود . پس باز هم این چیدمان ها دگرگون شد .

در تقویم رومیان, ماهها را با شماره و عدد مشخص می کردند. هنوز هم نام 4 ماه آخر سال میلادی (سپتامبر, ماه هفتم . اکتبر, ماه هشتم . نوامبر, ماه نهم . دسامبر, ماه دهم) از تقویم رومی ها باقی مانده است.رومیان بعضی از ماهها را به خدایان نسبت می دادند.مثلا ماه اول (مارس) خدای جنگ و ماه سوم (مایوس . معادل ماه مه میلادی) خدای گیاهان و ماه چهارم (ژونون . معادل ماه ژوئن در تقویم میلادی) همسر ژوپیتر است.از 2 ماه مکملی که افزوده شد اولی, ژانوس از خدایان پیش از دوران رومی منتسب شد (همان ماه ژانویه میلادی) و دومی, فبروآ که نام جشنهای تزکیه نفس و تصفیه روح و روان بود (همان ماه فوریه میلادی) در معنا و ریشه لغت آوریل, واژه شناسان با هم, هم عقیده نیستند.طی سالیان درازی آن را با لغت APERIRE به معنی باز کردن, مرتبط می دانستند.سپس آنرا به کلمه ای که معنیش دومین است نسبت دادند (چون در اصل دومین ماه سال بود) اما آوریل ممکن است از کلمه APRU (خدایی که به آفرودیت, الهه عشق در یونان باستان نسبت داده می شود) نیز مشتق شده باشد.در عوض در مورد ماههای ژوئیه و اوت ابهامی وجود ندارد.نام ماه ژوئیه به پیشنهاد مارک آنتوان برای احترام به ژول سزار (امپراتور روم و اصلاح کننده تقویم) انتخاب شد و ماه اوت (یا آگوست) به احترام امپراتور آگوست (که اشتباهات در کاربرد و استفاده از تقویم ژولین را اصلاح کرد) گذاشته شد.امپراتور آگوست این اشتباهات را به این صورت تصحیح کرد که بجای 4 سال یکبار, هر 3 سال یکبار سال کبیسه برقرار باشد, نکته ای که کشیشهای رومی متوجه آن نبودند.به همین دلیل بود که یکی از ماههای سال را بخاطر تصحیح این اشتباه بنام آگوست نامگذاری کردند.اسامی ماههای میلادی همگی ریشه لاتین دارند و در زبانهای مختلف اروپایی به اشکال مختلف نوشته می شوند.در بسیاری از زبانهای آفریقایی, اندونزیایی و زبان مالگاش (ماداگاسکار در آفریقا) نیز به صورتهای مختلف, تغییر شکل داده اند.انقلابیون فرانسوی در هنگام انقلاب فرانسه, در تقویم خود ماههای سال را دوباره نامگذاری کردند که از نوامبر 1793 تا اول ژانویه 1806 بکار گرفته شد:

واندمیر (ماه انگور چینی) سپتامبر / اکتبر

برومر (ماه مه آلود) اکتبر / نوامبر

فریمر (ماه سرما) نوامبر / دسامبر

نیوز (ماه اولین برف) دسامبر / ژانویه

پلوویوز (ماه باران) ژانویه / فوریه

وانتوز (ماه باد) فوریه / مارس

ژرمینال (ماه جوانه زدن گیاهان) مارس / آوریل

فلورال (ماه شکوفه ها و گلها) آوریل / مه

پرریال (ماه گیاهان سبز و بلند) مه / ژوئن

مسیدور (ماه خرمن چینی و درو) ژوئن / ژوئیه

ترمیدور (ماه گرما) ژوئیه / اوت

فروکتیدور (ماه میوه ها) اوت / سپتامبر

 این اسامی را فابر اگلانتین (شاعر فرانسوی) برای ماههای سال انتخاب کرد.او می دانست که در کشور فنلاند اسامی ماههای سال از نامهای خدایان رومی گرفته نشده است بلکه به تناسب وضعیت طبیعت, انتخاب شده اند.مثلا ماه گل و لای, ماه گندم, ماه کشت و کار...

.

منابع:

۱ـ ویکیپدیا فارسی

۲ـ روزنامه ایران، مقالهی چرا سال میلادی از اول ژانویه آغاز میشود، شماره ۱ دی ۱۳۸۹

۳ـ فرهنگ اساطیر یونان و روم، مایکل گرانت و جان هیزل، ترجمه رضا رضایی، تهران، نشر ماهی

۴ـ جشنهای کلیسای ارمنی، آرداک مانوکیان، تهران، انتشارات نائیری

۵ـ روزنامه شرق، مقالهی چرا ارامنه ۶ ژانویه را کریسمس میدانند، به قلم نگارنده، شماره ۱۵ دی ۱۳۹۰

۶ـ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی

کتاب از زمان چه می دانیم؟

http://maghale.rasekhoonblog.com/show/92067/

http://stepmother-language.blogfa.com/post-12.aspx

http://adel-ashkboos.mihanblog.com/post/410