روز بزرگ داشت پروین اعتصامی

روز بزرگ داشت پروین اعتصامی

بیست و پنجم اسفند ماه مصادف است با روز بزرگ داشت پروین اعتصامی ، این شاعر پرآوازهء ایرانی

پروین اعتصامی از بزرگ ترین شعرای معاصر ایران و در واقع بزرگ ترین شاعر زن ایرانی است

زندگی

پروین اعتصامی زاده ۲۵اسفند ۱۲۸۵ ۱۷مارس ۱۹۰۷در تبریز، درگذشت ۱۵فروردین ۱۳۲۰ ۴آوریل ۱۹۴۱فرزند یوسف اعتصامی (اعتصام‌الملک آشتیانی) فرزند میرزا ابراهیم آشتیانی فرزند ملا حسن فرزند ملا عبدالله فرزند ملا محمد فرزند ملا عبدالعظیم آشتیانی می باشد. مادرش اختر فتوحی (درگذشتهٔ ۱۳۵۲) فرزند میرزا عبدالحسین ملقب به مُقدّم العِداله و متخلص به شوریاز واپسین شاعران دوره قاجار، اهل تبریز وآذربایجانی بودوی تنها دختر خانواده بود و چهار برادر داشت.نام اصلی او "رخشنده"است.

یوسف اعتصامی، پدر پروین نویسنده و مترجم بود. وی در آن زمان ماهنامه ادبی «بهار» را منتشر می کرد

او در سال ۱۲۹۱به همراه خانواده‌اش از تبریز به تهران مهاجرت کرد؛ به همین خاطر پروین از کودکی با مشروطه‌خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را در کنار پدر و از استادانی چون دهخدا و ملک الشعرای بهار آموخت. در دوران کودکی، زبان‌های فارسی و عربی را زیر نظر معلمان خصوصی در منزل آموخت. وی به مدرسه آمریکایی IRAN BETHEL (ایران کلیسا) می رفت و در سال ۱۳۰۳تحصیلاتش را در آنجا به اتمام رسانید. سپس مدتی در همان مدرسه به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی پرداخت.

پروین در نوزده تیر ماه ۱۳۱۳با پسر عموی پدرش «فضل الله همایون فال» ازدواج کرد و چهار ماه پس از عقد ازدواج به کرمانشاه به خانه شوهر رفت. شوهر پروین از افسران شهربانی و هنگام وصلت با او رئیس شهربانی در کرمانشاه بود. اخلاق نظامی او با روح لطیف و آزاده پروین مغایرت داشت. او که در خانه‌ای سرشار از مظاهر معنوی و ادبی و به دور از هر گونه آلودگی پرورش یافته بود پس از ازدواج ناگهان به خانه‌ای وارد شد که یک دم از بساط عیش و نوش خالی نبود و طبیعی است همراهی این دو طبع مخالف نمی‌توانست دوام یابد و سرانجام این ازدواج ناهمگون به جدایی کشید و پروین پس از دو ماه و نیم اقامت در خانه شوهر با گذشتن از مهریه اش در مرداد ماه ۱۳۱۴طلاق گرفتبا این همه او تلخی شکست را با خونسردی و متانت شگفت آوری تحمل کرد و تا پایان عمر از آن سخنی بر زبان نیاورد و شکایتی ننمود. در سالهای ۱۳۱۵و ۱۳۱۶در زمان ریاست دکتر عیسی صدیق بر دانشسرای عالی، پروین به عنوان مدیر کتابخانهٔ آن، مشغول به کار شداو ۳۵سال داشت که درگذشت.

پروین به تشویق ملک‌الشعرای بهار در سال ۱۳۱۵دیوان خود را توسط چاپخانه مجلس منتشر کردولی مرگ پدرش در دی ماه ۱۳۱۶در سن ۶۳سالگی، ضربه هولناک دیگری به روح حساس او وارد کرد که عمق آن را در مرثیه‌ای که در سوگ پدر سروده‌است، به خوبی می‌توان احساس کرد:

پروین اعتصامی عاقبت در تاریخ ۱۵فروردین ۱۳۲۰در سن ۳۵سالگی بر اثر ابتلا به بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم فاطمه معصومه در قم در مقبرهٔ خانوادگی به خاک سپرده شد.یکی از معروف‌ترین آثار او که هم اکنون در کتاب فارسی قرار دارد شعر بلبل و مور است. پروین برای سنگ مزار خود نیز قطعه اندوهباری سروده که هم اکنون بر لوح نماینده مرقدش حک شده است.

اینکه خاک سیهش بالین است

 اختر چرخ ادب پروین است

 گر چه جز تلخی ز ایام ندید

 هر چه خواهی سخنش شیرین است

صاحب آنهمه گفتار امروز

سائل فاتحه و یاسین است

 دوستان به که ز وی یاد کنند

 دل بی دوست دلی غمگین است

خاک در دیده بسی جان فرساست

 سنگ بر سینه بسی سنگین است

 بیند این بستر و عبرت گیرد

 هر که را چشم حقیقت بین است

هر که باشی و ز هر جا برسی

 آخرین منزل هستی این است

آدمی هر چه توانگر باشد

 چون بدین نقطه رسید مسکین است

اندر آنجا که قضا حمله کند

 چاره تسلیم و ادب تمکین است

 زادن و کشتن و پنهان کردن

 دهر را رسم و ره دیرین است

خرم آنکس که در این محنت گاه

خاطری را سبب تسکین است

آثار و سبک شعری

 دیوان قصائد و مثنویات و تمیثلات و مقطعات

دیوان پروین، شامل ۲۴۸قطعه شعر می‌باشد، که از آن میان ۶۵قطعه به صورت مناظره است. اشعار پروین اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیدهٔ انتقادی به تصویر کشیده‌است. در میان اشعار پروین، تعداد زیادی شعر به صورت مناظره میان اشیاء، حیوانات و گیاهان وجود دارد.درون مایه اشعار او بیشتر غنیمت داشتن وقت و فرصت ها، نصیحت های اخلاقی، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان و ضعیفان و ناپایداری دنیاست.در شعر پروین استفاده هایی از سبک شعرای بزرگ پیشین نیز شده استملک الشعرای بهار در مقدمه ای که بر دیوان وی می نویسد، می گوید:

 این دیوان ترکیبی است از دو سبک و شیوهٔ لفظی و معنوی آمیخته با سبکی مستقل، و آن دو یکی شیوه خراسان است خاصه استاد ناصر خسرو قبادیانی و دیگر شیوهٔ شعرای عراق و فارس است به ویژه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی علیه الرحمه و از حیث معانی نیز بین افکار و خیالات حکما و عرفا است، و این جمله با سبک و اسلوب مستقلی که خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت جوئی است ترکیب یافته و شیوه ای بدیع و فاضلانه به وجود آورده است.

اشعار او را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول که به سبک خراسانی گفته شده و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه‌است. دسته دوم اشعاری که به سبک عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است. این دسته از اشعار پروین شهرت بیشتری دارند.

یکی از زیباترین و پرمعناترین قطعات شعری وی مناظره ای است که بین محتسب و یا پاسبان قدیم و شخص مست رخ می دهد که جواب های شخص مست پر از کنایات با معنی است

این قطعه تحت عنوان مست و هوشیار همواره از قطعات شعری کتاب های درسی دوران دبیرستان در ایران بوده است

مست و هوشیار

محتسب، مستی به ره دید و گریبانش گرفت

 مست گفت ای دوست، این پیراهن است، افسار نیست

 گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان میروی

 گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست

 گفت: میباید تو را تا خانه‌ی قاضی برم

 گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه‌شب بیدار نیست

 گفت: نزدیک است والی را سرای، آنجا شویم

 گفت: والی از کجا در خانه‌ی خمار نیست

 گفت: تا داروغه را گوئیم، در مسجد بخواب

 گفت: مسجد خوابگاه مردم بدکار نیست

 گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان

گفت: کار شرع، کار درهم و دینار نیست

 گفت: از بهر غرامت، جامه‌ات بیرون کنم

 گفت: پوسیدست، جز نقشی ز پود و تار نیست

 گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه

 گفت: در سر عقل باید، بی کلاهی عار نیست

گفت: می بسیار خوردی، زان چنین بخود شدی

 گفت: ای بیهوده‌گو، حرف کم و بسیار نیست

گفت: باید حد زند هشیار مردم، مست را

 گفت: هوشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست