چرا سال میلادی در زمستان تحویل می‌شود؟

چرا سال میلادی در زمستان تحویل می‌شود؟

آرش شهنواز

 دوهفته نامه "هویس"شماره 161

http://farsi.hooys.com/?p=1673

شاید این سؤال به ذهن شما هم خطور کرده باشد که چرا سال میلادی در آغاز فصل زمستان نو میشود؟ جهت یافتن پاسخ این پرسش باید به دوران روم باستان رجوع کنیم. تقویم رومیان که در ابتدا بر اساس تغییرات ماه تنظیم شده بوده خود متأثر از تقویم یونانیها بوده است. به باور رومیها ماههایی که سی روز داشتند خوشبختی میآوردند و ماههای بیستونهروزه نشانه بدبختی بودند. مورخان عقیده دارند که این تقویم در حدود سال ۷۵۳پیش از میلاد، دچار تحولاتی شده است؛ دیگر از تغییرات ماه پیروی نکرده و به طور ثابت از ده ماه که برخی ۳۰روزه و برخی دیگر ۳۱روزه بودند تشکیل شده است. این تقویم دارای ۳۰۴روز بوده، و ۶۱روز دیگر را به علت قرار گرفتن در اوج سرما و نداشتن محصول، نامگذاری نکرده بودند. در سال ۷۱۳قبل از میلاد، پادشاه وقت روم تغییراتی را در آن تقویم به وجود میآورد و با کم و زیاد کردن تعداد روزهای برخی از ماهها، دو ماه دیگر را نیز نامگذاری میکند؛ ژانویه و فوریه. به این ترتیب در تقویم رومیان باستان نه تنها ژانویه نخستین ماه سال نبوده که یازدهمین ماه سال بوده است. فوریه ماه آخر بوده با ۲۸روز (که همچنان از بقیه ماهها کوتاهتر است) و ماه مارس که طلیعه آغاز بهار را با خود داشته، ماه اول سال به شمار میآمده است. ۱

پرسشی که مطرح میشود این است که چرا رومیان بعدها ماه مارس را رها کردند و ژانویه را به عنوان نخستین ماه سال برگزیدند؟ برای پاسخ به این سؤال عمدتا دو دیدگاه مطرح میشود؛ برخی معتقدند در عصر امپراتوری روم، روال کار بر این بوده که کلیه مقامات مملکتی روز ۱۵مارس (۲۶  اسفند خودمان) را روز آغاز خدمت قرار میدادند، حتی قیصرها و کنسولهای رومی نیز در این روز وارد عرصه کار میشدند، اما از آنجا که کنسول فول دیویس نوبیلیور به دلایلی چند موفق نشد در روز ۱۵مارس زمام امور را به دست بگیرد و این کار پس از مدتی تعویق در روز اول ژانویه میسر شد، آن روز را آغاز کار اعلام کردند. ژولیوس سزار هم به اول ژانویه وفادار ماند . به این ترتیب در سال ۴۶قبل از میلاد، تقویم ژولیانی به دستور ژولیوس سزار تنظیم شد. در این تقویم نه فقط اول ژانویه اول سال شناخته شد، بلکه خود سال نیز به ۳۶۵روز تقسیم شد، چون همین مدت لازم بود تا زمین یک بار به دور خورشید گردش کند. ۲

اما برای پرداختن به دیدگاه دوم بهتر است ابتدا به تشریح معانی نامهای ژانویه و مارس بپردازیم. ژانویه از نام ژانوس Ianuarius به معنی ایزد دروازهها و درها گرفته شده است. اما ماه مارس (Martis) از روی نام ایزد رومی، مارس یا آرس، خدای جنگ در یونان گرفته شده است. ۳

به باور گروهی از پژوهشگران مسائل تاریخی، در میان رومیها مدتی بحث بوده که چرا باید نخستین ماه سال به نام مارس باشد که ایزد جنگ است. در مقابل، ژانوس را هم داریم که ایزد گشودگی و صلح است، پس چرا به آن توجهی نمیشود. نتیجه مباحثه این میشود که نخستین ماه سال را ژانویه اعلام میکنند، با این امید که سراسر سال در صلح باشند.۴

به هر روی تقویم ژولیانی که از گاهشماری رومی گرفته شده بود بعد از آن که مسیحیت در روم پذیرفته شد با مبدأ قرار دادن سال میلاد حضرت عیسی(ع) پذیرفته شد. در واقع چون مسیحیان، میلاد آن حضرت را عمدتا ۲۵دسامبر میدانند (بخشی از ارتدکسها مثل ارامنه و روسها میلاد مسیح را روز ۶ژانویه جشن میگیرند)۵  نزدیکیِ یک هفتهایِ این تاریخ با اول ژانویه، مقبولیت جشن سال نو را برای آنها مضاعف کرد.

اما تقویم مورد اشاره، کاستیهایی داشت که باید اصلاح میشد. این گاهشماری ۳۶۵روز بود که برای هر ۴سال یک روز به روزهای سال اضافه میشد (سال های غیر از آن، ۲۵/۳۶۵روز بود). به علت دقیق نبودن کسر سال نسبت به سال اعتدالی، هر ۱۲۸سال یک روز عقب میافتاد. در سال ۱۵۸۲میلادی جهت تصحیح آن، گاهشماری گرگوری (میلادی جدید) ایجاد شد. در گاهشماری ژولیانی، اعتدال بهاری در سال ۳۲۵میلادی که شورایی تشکیل شده بود، در ۲۱مارس صورت گرفته بود، و در سال ۱۵۸۲میلادی به ۱۱مارس افتاده بود و ده روز عقب مانده بود. در تقویم گرگوری ده روز از تاریخ حذف شد و کبیسهگیریهای یکنواخت چهارساله نسبتا کاهش یافت. بدین گونه که آن سالهای قرن که غیر قابل قسمت به ۴۰۰هستند(مانند ۱۷۰۰، ۱۸۰۰و ۱۹۰۰) بدون کبیسهگیری باشند. در نتیجه با احتساب سال گرگوری (۲۴۲۵/۳۶۵روز) نسبت به سال حقیقی(۲۴۲۱۹۸۷۹/۳۶۵روز) میزان دقت گاهشماری میلادی را به عقب ماندگی یک روز در هر ۳۳۲۰سال رساند.۶

منابع:

۱ـ ویکیپدیا فارسی

۲ـ روزنامه ایران، مقالهی چرا سال میلادی از اول ژانویه آغاز میشود، شماره ۱ دی ۱۳۸۹

۳ـ فرهنگ اساطیر یونان و روم، مایکل گرانت و جان هیزل، ترجمه رضا رضایی، تهران، نشر ماهی

۴ـ جشنهای کلیسای ارمنی، آرداک مانوکیان، تهران، انتشارات نائیری

۵ـ روزنامه شرق، مقالهی چرا ارامنه ۶ ژانویه را کریسمس میدانند، به قلم نگارنده، شماره ۱۵ دی ۱۳۹۰

۶ـ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی