بیانیه 14 ماده ای وودرو ویلسون و ارمنستان
http://www.alikonline.ir/fa/fa/news/armenians/item/692-بیانیه-14-ماده-ای-وودرو-ویلسون-و-ارمنستان
وودرو ویلسون رهبری سیاسی ایالات متحده آمریکا را در برهه قهرآمیزی از زمان بر عهده داشت (از 1913 تا 1921 م.) زمانی که در بحبوحه جنگ اول جهانی شاهد تغییر سیاست های کلی و سقوط امپراطوری ها و پیدایش و شکل گیری کشورهای جدید، جهان را بسوی نگرشی نو تفاهم و همیاری متقابل پیش می برد. بی شک تحصیلات عالیه و تخصصی در مسائل حقوقی، رئیس جمهور ایالات متحده در راستای پرورش و بالا بردن درک سیاسی برای حق تعیین سرنوشت ملت ها غیر قابل انکار است که در نتیجه منجر به شکل گیری جامعه ملل و سپس تشکیل سازمان ملل متحد گردید.
بیش از 9 دهه پیش در 8 ژوئیه 1918 م. وودرو ویلسون رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا در نشستی مشترک با کنگره بیانیه پیشنهادی خود را اعلام کرد که در تاریخ سیاسی به «بیانیه 14 ماده ای وودرو ویلسون» معروف است و نام رسمی آن بدین شرح است: «بیانیه خطاب به کنگره، شرح اهداف جنگ و شرایط صلح ایالات متحده». این بیانیه که تا به امروز جزء اسناد کلیدی سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا محسوب می شود، دیدگاه ها و مسئولیت های بلادرنگ پس از جنگ را برای دولتمردان بلندپایه و سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا اعلام می کند.
ماده 12 آن مستقیماً بر آینده ارمنيان و جمهوری ارمنستان اشاره دارد و صراحتاً بر حق زندگی آزاد و حق تعیین سرنوشت اقوام ساکن غیر ترک در امپراطوری عثمانی و بالاخص ارمنيان، تأکید می نماید. ماده 12 این بیانیه اشعار می دارد: «الزام ایجاد حکومت ایمن برای قسمت های ترک نشین امپراطوری عثمانی فعلی و ایجاد امنیت جانی و همچنین زمینه های پیشرفت و توسعه خودمختار و مستقل برای سایر اقوام غیرترک تحت سلطه امپراطوری عثمانی و آزادی تردد در تنگه داردانل و رفت و آمد کشتی های تجاری برای همه کشورهای جهان با قید تضمین های بین المللی».
گرچه در بیانیه ویلسون به کشور خاصی اشاره نشده است، ولی بدون شک برخی از نکات رئیس جمهور ایالات متحده به ارمنستان نیز مربوط می گردد. وودرو ویلسون در تاریخهای 4، 5 و 7 ژوئیه 1918 م. با مشاور خود سرهنگ ادوارد هاوز بر روی این اعلامیه کار کرده است که گواه این موضوع، ثبت آن در دفتر خاطرات مشاور ویلسون می باشد.
سرهنگ هاوز در 7 ژوئیه 1918 م. در دفتر خاطراتش می نویسد: «هنگامی که ماده مربوط به ترکیه مکتوب گشت، رئیس جمهور فکر کرد که تمامی بخش ها باید مشخصاً و بطور قطعی تعیین شود. ارمنستان، بین النهرین، سوریه و دیگر مناطق باید با اسامی خود اشاره شوند، اما من موافق نبودم و بر این باور بودم که آنچه نوشته شده است، برای نشان دادن آن کفایت می کند و در نهایت همه چیز همانگونه که قبلاً تدوین شده بود، بدون تغییر باقی ماند».
در تائید و تکمیل ادعای فوق باید اشاره کرد بر تحلیل رسمی این بیانیه در30 اکتبر 1918 که با حضور مقامات بلندپایه ایالات متحده در جلسه صلح پاریس، رئیس جمهور ایالات متحده با نگاهی بر بیانیه خود و تمرکز بر ماده 12، دیدگاه های خود درباره آینده ترکیه و موضع گیری اولیه درباره ارمنستان را بدین ترتیب اعلام می کند: «باید بندرگاهی در ساحل دریای مدیترانه برای ارمنستان در نظر گرفته و نیروهای پشتیبان آن مشخص گردد. با وجودی که فرانسه می تواند آن نقش را برای ارمنيان ایفا کند، اما ارمنيان بریتانیای کبیر را در اولویت قرار داده اند».
با تحلیل توصیه رئیس جمهور، سرهنگ هاوز که خود عضو رسمی و رئیس هیئت بلندپایه رسمی ایالات متحده آمریکا در جلسه صلح پاریس بود، می نویسد: «هدف رئیس جمهور آمریکا در خاور نزدیک این بود که کنترل بین المللی قسطنطیه برقرار شود و آناتولی را به ترک ها داده و ارمنستانی مستقل ایجاد گردد.»
با هدف رهانیدن ارمنيان از سلطه ترک ها، رئیس جمهور ویلسون در نامه 26 دسامبر 1918 خطاب به پاپ اعظم بندیکتوس پانزدهم تأکید می کند: «به شما اطمینان می دهم نه تنها از طرف خود بلکه از طرف تمامی مردم ایالات متحده آمریکا صحبت می کنم که کشتار و زجر هیچ ملتی به اندازه کشتار ارمنيان عمق روح مردم آمریکا را به این حد به درد نیاورده است. مطمئناً از خواسته های اولیه من خواهد بود که در حد توانایی خود در راستای در امان نگه داشتن آن ملت ستم دیده و زجرکشیده و آزادی کامل آن از یوغ بی عدالتی و احقاق حقوق آن تلاش کنم.»
رئیس جمهور ایالات متحده در خطابه ای دیگر در 23 سپتامبر 1919 بطور قطعی اعلام می دارد: «ارمنستان از آن دسته کشورهایی است که باید تحت پوشش جامعه ملل قرار گیرد. ترکیه را باید از حکومت بر آن منع نمود. ملت های مسیحی نه تنها باید اجازه کمک به ارمنستان را داشته باشند، بلکه باید اجازه حمایت از آن را نیز داشته باشند». در همان خطابه رئیس جمهور ویلسون با شهادت دادن به کشتار ارمنيان در ترکیه، به وضوح دولت ترکیه را متهم می سازد: «دولت ترکیه باید اعتراف کند که هیچ اقدامی برای جلوگیری از این کشتار وحشتناک که آن کشور را به گورستان تبدیل کرده است، انجام نداده است».
لازم به ذکر است که ترکیه اصول وودرو ویلسون را صرفاً بعنوان اساس مذاکرات صلح می پذیرد. دولت عثمانی در نامه رسمی آتش بس 14 اکتبر 1918 صراحتاً اعلام کرده است: «دولت امپراطوری عثمانی بیانیه ای را که در 8 ژوئیه 1918 از طرف رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا به کنگره اعلام شده است، به عنوان پایه مذاکرات صلح می پذیرد». منحصراً با در نظر داشتن این الزام، ایالات متحده آمریکا در راستای پایان بخشیدن عملیات نظامی علیه ترکیه در 30 اکتبر 1918، در امضای پیمان آتش بس «مودروس» بین دولت ترکیه و نیروهای متفقین نقش میانجی را ایفا نمود.
ارجاعات و یادداشت ها: www.alikonline.ie/fa
24 ژويیه 2007
نویسنده: آرا پاپیان - رئیس مرکز علوم اجتماعی مودوس ویوندی (Modus Vivendi) و سفیر ارمنستان در کانادا (2006-2000)