نطقه آزاد ارس: ظرفیتی ناب برای توسعه روابط ایران و ارمنستان
صادق پور صادق
با عنایت به عضویت ارمنستان در بسیاری از سازمان ها و مجامع بین المللی اقتصادی، از جمله سازمان تجارت جهانی و سازمان همکاری کشورهای اوراسیا، لازم است عزم جدی تری برای توسعه همکاریهای اقتصادی و مناسبات تجاری دو کشور بخصوص در حوزه افزایش تعاملات بخش خصوصی وجود داشته باشد.
دوازدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان فرصتی را پدید آورد تا به نقش و جایگاه منطقه آزاد تجاری - صنعتی ارس در توسعه روابط دوجانبه دو کشور دوست و همسایه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان اشاره گردد. آنچه که از یادداشت تفاهم اجلاس جدید کمیسیون مشترک دو کشور انتظار می رود آن است که در دوره جدید شاهد گسترش روابط و تحولات مثبت در مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تهران و ایروان باشیم.
در این راستا باید راه‌های ارتقاء همکاری های تهران - ایروان در بخش های مختلف فرهنگی، محیط زیست، مبارزه با قاچاق و مواد مخدر، کشاورزی، مدیریت بحران و اجرای طرح‌ها و پروژه های مربوط به انرژی، برق رسانی، آب و مواد غذایی با دقت مورد بررسی قرار گیرد تا بتوانیم در سایه سیاست مصالحه، تعادل و نفع متقابل؛ با توسعه همکاری های دوجانبه در زمینه اقتصادی به برقراری صلح و پیشرفت منطقه ای دست پیدا کنیم.
اما در حال حاضر روابط اقتصادی دو دولت ایران و ارمنستان با وجود ظرفیت های فراوان، رضایت بخش نیست. مطابق با آمار ارائه شده، با وجود مزیت همسایگی مبادلات تجاری ایران و ارمنستان طی سه ماهه اول سال 2010 با رشد 98 درصدی به 45 میلیون دلار رسید و ایران هفتمین شریک تجاری این کشور شناخته شد. آمار و ارقام فوق نشان می‌دهد که به رغم افزایش روابط اقتصادی میان ایران و ارمنستان، با این حال هنوز حجم روابط تجاری در شأن دو کشور نیست و باید سیاست‌های کارآمد تری در پیش گرفته شود.
در سطور ذیل به برخی ظرفیت های خاص منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس برای تعمیق روابط دو کشور اشاره می شود.
فرصت های حوزه پول و بانک
جدای از مسائل مرتبط با تحریم و محدودیت های بین المللی بر نقل و انتقال ارزی و بانکی برای فعالیت های اقتصادی ایران، ما با برخی محدودیت های قانونی و ساختاری در اقتصاد داخلی مواجه هستیم که حتی با رفع تحریم ها نیز کشور تا مدت ها در این زمینه مسائلی را خواهد داشت. از جمله این محدودیت های داخلی بحث ایجاد شعب بانک های خارجی در ایران است که تا به حال با مقاومت بانک مرکزی جمهوری اسلامی روبرو بوده و بعد از این نیز افق روشنی برای تحول در این زمینه دیده نمی شود.
جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در دیدار اخیر خود با نخست وزیر ارمنستان با تاکید بر لزوم تسهیل مقررات گمرکی برای توسعه فعالیت تجاری میان دو کشور، دستیابی به اهداف مورد نظر در روابط اقتصادی را در سایه تسهیل نقل و انتقال پول دانست و گفت که شرکت ها و بخش خصوصی دو طرف نباید برای انتقال وجوه با مشکل مواجه باشند. اما چگونه این امر با شرایط موجود ممکن است؟
جواب این سوال را اکبر ترکان دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه کشور چندی پیش اعلام کرد. وی از بانک مرکزی خواست در زمینه سیاست های پولی و بانکی در مناطق آزاد با سرزمین اصلی تجدید نظر اساسی داشته باشد. این موضوع می تواند در منطقه آزاد ارس تبلور یابد و در زون نوردوز بر اساس مزیت های خاص مناطق آزاد شعبات بانک های عمده اقتصادی ارمنستان و روسیه دایر شود.
تبدیل منطقه آزاد ارس به مگا پورت صادراتی و وارداتی بین المللی به ارمنستان
وضعیت متشنج روابط بین کشور های منطقه قفقاز مانعی بر افزایش تعاملات اقتصادی است اما منطقه آزاد ارس با توجه به ماهیت اقتصادی در ارتباط با ارمنستان می تواند واجد برخی فرصت ها باشد. البته با عادی شدن وضعیت سیاسی-امنیتی هم الگوهای فرهنگی و تمدنی در کنار محدودیت های ژئوپلتیک، به ایران ظرفیت های مناسبی را برای اثرگذاری در روند تحولات این منطقه اعطا کرده است.
در این راستا با تامین زیر ساخت های زون نوردوز در سایه توجه خاص مسئولین کشوری، منطقه آزاد ارس می تواند به مرکز سرمایه گذاری مشترک ایران و شرکای اصلی ارمنستان مخصوصا روسیه و آلمان تبدیل شود. اخیرا توافقات خوبی با فدراسیون روسیه برای توسعه تعاملات مشترک استان های جنوبی روسیه و استان های شمالی ایران به عمل آمده که می تواند زمینه خوبی را برای فعال سازی طرح فوق با هدف ارتقای روابط اقتصادی ایران و ارمنستان بدون نگرانی از تاثیر گذاری منفی کرملین فراهم آورد.
متنوع سازی مسیر های ارتباطی ایران به اروپا
با افزایش تعاملات بین المللی و چشم انداز های احتمالی و مثبت عصر پسا تحریم، و برنامه های کشور در جهت تقویت بخش تولید غیر نفتی و تجارت صادرات گرا، به نظر می رسد با عنایت به حوادث خاورمیانه عربی و فرصت طلبی های افسار گسیخته ترکیه برای محدود سازی مسیر های ارتباطی ایران به اروپا مسیر قفقاز – دریای سیاه و اروپا می تواند به عنوان یکی از گزینه های مناسب باشد. فلات ارمنستان با گستردگی جغرافیایی شرق به غرب و محدودیت های ارتباطی که با کشور های همسایه خود( ترکیه و آذربایجان) دارد قادر است نقش فعالی را بازی کند. البته مسیر قفقاز در برهه های خاصی از تاریخ بخصوص دوران جنگ تحمیلی ظرفیت های خود را برای توسعه ارتباطات ترانزیتی ایران به اثبات رسانده است.
اما باید توجه داشت که وضعیت جاده های ارمنستان با ساخت جغرافیای کوهستانی آن بخصوص در مرز ایران با این کشور و جاده داخلی مرزی پر پیچ و خم و خطرناک کناره رودخانه ارس و عدم وجود راه آهن موانعی غیرقابل انکار است. بنابراین توسعه مسیر های ارتباطی داخل منطقه آزاد ارس و خارج از آن به عنوان یک پروژه با اهمیت ملی باید اولویت داشته باشد. همچنین ساخت خط ریلی جلفا به نوردوز یکی از زمینه های مشترک همکاری های ایران و روسیه در ارتباط با قفقاز باشد.