روابط اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی ايران و ارمنستان - فرصت ها و ظرفيت ها
تهیه و گردآوری: علیرضا نظیف، آذر ماه 1393
کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای قفقاز
عضو هیات مدیره انجمن دوستی ایران و ارمنستان
از آنجایی که ارمنستان در چهار راه اروپا-خاورمیانه واقع شده و امکان استفاده از موقعیت جغرافیایی و روابط حسنه خود با اروپا، خاورمیانه و کشورهای تازه استقلال یافته را در جهت افزایش حجم تجارت بین کشورها دارد میتواند مرکزی مناسب برای آغاز همکاری های بین المللی باشد.
آليک – با توجه به برگزاری 12-امين اجلاس كميسيون مشترک همكاری های اقتصادی دو جانبه جمهوری اسلامی ايران و جمهوری ارمنستان طی هفته آينده (24 و 25 آذر تهران) مناسب ديديم ضمن تشكر از آقای عليرضا نظيف، مقاله ايشان را با عنوان «روابط اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی ايران و ارمنستان فرصت ها و ظرفيت ها» كه اختصاصا برای نشر در صفحات ضميمه فارسی آليک ارسال نموده اند را تماماً در همين شماره منتشر كنيم.
عليرضا نظيف كارشناس ارشد مطالعات منطقه قفقاز و عضو هيئت مديره انجمن دوستی ايران و ارمنستان می باشند.
مقدمه:
ارمنستان با پایتخت خود ایروان واقع در منطقه قفقاز جنوبی میان دریای سیاه و خزر اما محصور شده بین خشکی و با وسعت 29800 کیلومتر مربع، کشوری است که از شمال با گرجستان، شرق با جمهوری آذربایجان و از جنوب و غرب، با جمهوری اسلامی ایران، جمهوری خودمختار نخجوان و ترکیه هم مرز است.
از آنجایی که ارمنستان در چهار راه اروپا-خاورمیانه واقع شده و امکان استفاده از موقعیت جغرافیایی و روابط حسنه خود با اروپا، خاورمیانه و کشورهای تازه استقلال یافته را در جهت افزایش حجم تجارت بین کشورها دارد میتواند مرکزی مناسب برای آغاز همکاری های بین المللی باشد. بهعلاوه به دلیل نظام تجارت آزاد با کشورهای تازه استقلال یافته، سرمایه گذاران خارجی در ارمنستان از توانایی دسترسی به بازارِ 300 میلیونی معاف از مالیات برخوردارند. گسترش اتحادیه اروپا در اول ماه می 2004 در واقع وابستگی متقابل سیاسی و اقتصادی میان ارمنستان و اتحادیه اروپا را افزایش داد اما طی یک سال اخیر و متعاقب ابتکار روسیه برای احیای مجدد نفوذ و قدرت خود در میان برخی از جمهوری های شوروی سابق و تاسیس اتحادیه گمرکی و اتحادیه اقتصادی اروآسیا، ارمنستان آماده پیوستن رسمی به اتحادیه گمرکی از اول سال 2015 می گردد که بنظر می رسد این وضعیت فرصت مناسب تری را برای توسعه تجارت جمهوری اسلامی ایران با کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان و دیگر کشورهای مشترک المنافع از طریق ارمنستان بوجود آورد.
ويژگی های تجاری و اقتصادی ارمنستان:
این کشور از نظر وسعت کوچک ترین جمهوری اتحاد شوروی سابق محسوب می شود با این وجود شرایط اقلیمی منطقه و کوهستانی بودن جمهوری ارمنستان باعث شده که این کشور دارای جنگل های طبیعی و زیبا باشد. همچنین ارمنستان دارای مراتع بسیار مناسب و مستعد می باشد. با توجه به کوهستانی بودن ارمنستان زمین های کشاورزی این کشور محدود و حدود 16% از کل سرزمین های ارمنستان قابل کشت است.
مهم ترین محصولات کشاورزی ارمنستان عبارتند از: گندم، جو، سیب زمینی، سبزیجات که از سالیان گذشته مرغوب ترین محصولات کشاورزی این کشور بوده است.
مهم ترین ویژگی اقتصادی ارمنستان، اقتصاد در حال گذار می باشد در واقع سیستم اقتصادی این گونه کشورها در حال انتقال از سیستم سوسیالیستی و دولتی قبل به سیستم سرمایه داری و بازار آزاد می باشد. مهم ترین تلاش اقتصادی این کشور واگذاری واحدهای دولتی به بخش خصوصی و خصوصی سازی و تشویق سرمایه گذاران داخلی در این کشور و تشویق مردم در ایفای نقش بزرگتر در اقتصاد کشور می باشد. علی ایحال مهم ترین بخش های مختلف اقتصادی ارمنستان عبارتند از:
• کشاورزی: بدلیل موقعیت کوهستانی بودن ارمنستان و اقلیم خشک، زمینه های رشد کشاورزی در این جمهوری چندان مطلوب نبوده و زمینه همکاری در بخش های مختلف کشاورزی بویژه تبادل تجربیات و صنعت کشاورزی مهیا می باشد.
• صنعت: بخش صنعت در ارمنستان از اهمیت خاص برخوردار می باشد و این کشور یکی از صنعتی ترین جمهوری های اتحاد شوروی سابق محسوب می گردد و بخش صنایع نیمی از تولید خالص ملی ارمنستان را شامل می شود و بطور متوسط 43% نیروی کار در کشور ارمنستان جذب بخش صنعت شده اند. در ارمنستان زیر بخش های الکترومکانیک، الکتروتکنیک، ابزار آلات و صنایع خودروسازی در موقعیت مناسبی قرار گرفته اند و صنایع شیمیایی در این کشور از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نمی باشد و نیازمند تکنولوژی پیشرفته و مناسب می باشند و شدیدا در بخش کارخانه لاستیک سازی و تولید شیشه اتومبیل نیازمند همکاری متقابل می باشد. با این همه صنعت در جمهوری ارمنستان کارایی لازم و مفید را نداشته و عمدتا بعنوان حلقه ای در مجموعه تولید صنعتی شوروی سابق برنامه ریزی شده است. صنایع سبک در ارمنستان 80% تولید خود را به سایر جمهوری ها صادر می نماید و ظرفیت مناسب جهت سرمایه گذاری مشترک در فراوری مواد خام برای تغذیه صنایع سبک وجود دارد. یکی از مهم ترین کارخانه های ارمنستان کارخانه لاستیک سازی در ایروان و موسسه پتروشیمی نایریت می باشد. همچنین در ارمنستان نیاز فراوان به مواد اولیه بسته بندی بویژه محصولات نساجی و البسه وجود دارد و در زمینه صنایع غذایی جمهوری ارمنستان دارای یکی از غنی ترین منابع آب معدنی جهان می باشد لیکن صنعت بسته بندی این کشور نمی تواند بطور کامل از این منبع استفاده نماید.
• انرژی: ارمنستان از نظر منابع انرژی فسیلی کشوری فقیر و شدیدا وابسته به خارج می باشد و عمده ترین نوع انرژی مصرفی در این کشور انرژی الکتریکی می باشد.
• خدمات: بخش خدمات در ارمنستان در تولید ناخالص داخلی این کشور سهم کمتری نسبت به دو بخش عمده اقتصادی (کشاورزی و صنعت) دارد و معادل 26% از کل تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می شود.
اکثر شرکای تجاری ارمنستان، کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی هستند و روابط تجاری با اکثر این کشورها به گونه ای است که برای این کشورهای عضو، تعرفه هایی پایینتر قائل است. بر اساس قوانین سازمان تجارت جهانی، تجار بومی و خارجی در برابر قانون یکسان بوده و همگی از مزایای یکسان برخوردارند و کشور ارمنستان در تجارت با امریکا، کانادا، اتحادیه اروپا و ژاپن، از مزیت سیستم معافیت از حقوق گمرکی برخوردار است که بر اساس آن محموله های صادراتی از کشور ارمنستان به این ممالک مشمول تعرفه های پایین تر هستند. از 1 ژانویه 2004، ارمنستان یکی از چهار کشور عضو کشورهای مستقل مشترک المنافع و یکی از شانزده کشور دنیا است که از نظام سیستم معافیت از حقوق گمرکی اتحادیه اروپا برخوردار است. برخورداری از این مزیت، به ارمنستان توان صدور 7000 محصول به بازار آزاد گمرکی اتحادیه اروپا را میدهد. سه کشور دیگر عضو جمهوری شوروی سابق که از این مزیت برخوردارند عبارتند از مولداوی، گرجستان و آذربایجان.
نیروی کار ماهر و تحصیلکرده ارمنستان غالباً یکی از مزایای اصلی این کشور به شمار می آید. امروزه علم و تکنولوژی اهمیت بهسزایی برای آینده ارمنستان دارد و جمعیت تحصیلکرده میتواند سنگ بنای محکمی برای سیاستگذاران این جمهوری باشد. ارمنستان زمینه خوب و اساسی برای توسعه دانش اقتصادی دارد. مشاغل آی تی و نرم افزار بهترین و بالاترین استعدادها را در این کشور به خود جذب کرده است.
پس از استقلال ارمنستان در سال 1991 اصلاحات سیاسی و اقتصادی همراه با سیاست تجارت آزاد مبتنی بر اقتصاد بازار، تأثیر مثبت فراوان بر رشد اقتصادی این کشور داشته است و در رابطه با تورم در پنج سال اخیر، نرخ تورم در حد پایین ثابت نگاه داشته شده و این باعث رشد اقتصادی شده است و بنا بر گفته بانک مرکزی ارمنستان، نرخ تورم در پنج سال اخیر تنها 4% بوده است.
در این راستا، دولت بارها تصمیم خود مبنی بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی را اعلام داشته است و در این مورد با هدف رشد اقتصادی و تضمین فقرزدایی کاملاً مصمم است. در این راستا تأکید دولت بر جذب سرمایه های خارجی به عنوان ابزار تولید فعالیت های صنعتی و همچنین مدرنیزه کردن فعالیت های موجود است. اولویت دیگر رشد اقتصادی دولت عبارت است از ایجاد تنوع صنعتی. از این رو ایجاد موقعیت های مناسب جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی، جذب افراد چند ملیتی، بهبود فضای کار و سرمایه گذاری و تشکیل زیر بنای اطلاعات اقتصادی برای رشد اقتصادی این کشور اهمیت خاص دارد.
بنا بر آنچه گفته شد می توان ادعا کرد کشور ارمنستان امروزه یک کشور مستحکم مبتنی بر بازار آزاد است که در میان کشورهای تازه استقلال یافته، لیبرال ترین سیستم قانون گذاری تجاری را دارد.
اکثریت میانگین سنی مردم ارمنستان بین 17-59 و سطح تحصیلی آن ها بالاست. آموزش از مهم ترین ارزشهای اصلی این کشور است و نرخ باسوادی در آن 100% است.
علاوه بر دانشگاه های بومی چند دانشگاه خارجی از جمله دانشگاه امریکایی ارمنستان، دانشگاه فرانسوی، دانشگاه اروپایی و چند دانشگاه روسی و چندین موسسه علمی و تکنیکی در ارمنستان وجود دارد که رابطه تنگاتنگ با صنایع مربوط دارند و نتایج تحقیقات و پژوهش های همین مؤسسات باعث ایجاد صنایع خاص و پیشرفته مانند مهندسی کنترل دقیق، شیمی آلی و غیره در کشور شده است.
منابع اصلی و عمده سرمایه گذاری مستقیم خارجی، فدراسیون روسیه، امریکا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آرژانتین و ایران هستند.
مهم ترین کشورهای اروپایی که در ارمنستان مشغول به سرمایه گذاری هستند عبارتند از: فرانسه، آلمان و یونان.
از صنایع عمده این سرمایه گذاری ها میتوان کارخانه شراب سازی فرانسوی- ارمنی، شرکت کاستل، کارخانه اشربه کوتایک- سایور (شرکت توزیع آب آشامیدنی فرانسوی-ارمنی)، تله کام اورانژ (شرکت فرانسوی) را نام برد.
سرمایه گذاری عمده در زمینه های مخابرات، معادن و کشف آن، تولید صنایع غذایی و انرژی، برق، گاز و آب است.
به دلیل شرایط مناسب و پایدار اقتصادی، نرخ صادرات از سال 1999 افزایش یافته و تنها اواخر سال های 2008 و 2009 به علت بحران مالی بین المللی کمی از رشد آن کاسته شده است.
در سال 2003 ارمنستان به عضویت کامل سازمان تجارت جهانی درآمد و امروزه تمامی قوانین تجاری این کشور منطبق بر شرایط و قوانین این سازمان است و همین امر، رشد و شکوفایی بیش تر در آینده را برای این کشور نوید میدهد، در سی سال اخیر عمده ترین مقولات صادرات کشور ارمنستان، نرم افزار، مواد غذایی، فلزات کم بها، مواد معدنی، سنگ های قیمتی و سنگ های نه چندان قیمتی بوده است.
تکنولوژی اطلاعات در کشور ارمنستان در دهه اخیر رشدی چشمگیر داشته و این صنعت یکی از پویاترین و فعال ترین بخش های اقتصادی ارمنستان به شمار می آید. این صنعت جایگاهی خاص در کشور به خود اختصاص داده که از نیروی انسانی ماهر، پشتیبانی کامل دولت و سابقه خوب کشور در امر تحقیق و توسعه برخوردار است.
بخش فعال بعدی در ارمنستان، بیوتکنولوژی و علوم وابسته به آن است، با توجه به این که اکثر شرکت ها امروزه به دنبال بخش تحقیق و پژوهش باصرفه و محل تولیدی مناسب هستند بر اساس پیش بینی ها و ارزیابی های انجام شده در زمینه رشد مازاد کشورهای تازه استقلال یافته، صنعت بیوتکنولوژی برای پیشرفت در این کشور پتانسیلی بالاتر دارد.
همچنین صنایع الکترونیک و کنترل دقیق، پتانسیل رشد بالایی در ارمنستان دارند. این بخش از قوی ترین بخش های اقتصادی در زمان اتحاد جماهیر شوروی در کشور ارمنستان به شمار میرفت که بیش از 20% از تولید ناخالص و 30-25% تجهیزات کامپیوتری صنایع فضا و دفاع شوروی را تأمین میکرد. امروزه مهندسین مجرب و ماهر ارمنستان مهم ترین عامل سرمایه گذاری در این بخش به شمار میآیند.
بخش انرژی نیز از توسعه یافته ترین بخش های اقتصادی ارمنستان است که در سال های اخیر یکی از مراکز مهم انرژی در منطقه در زمینه انرژی اتمی، ترمال و غیره تبدیل شده است.
نیروگاه اتمی ارمنستان در حال حاضر جوابگوی 40% نیازهای روزافزون برخی کشورهاست. اما از آنجایی که تجهیزات این نیروگاه که در زمان اتحاد جماهیر شوروی راهاندازی شده به پایان عمر خود میرسد، از این رو دولت ارمنستان در نظر دارد به موازات راه اندازی و توسعه نیروگاه گازی، آبی و برقی خود اقدام به ساخت نیروگاه اتمی جدید نماید تا نه تنها نیازهای پروژه های مختلف کشور را تحت پوشش خود در آورد، بلکه به تولید برق اضافی برای کشور بپردازد. دولت ارمنستان در این زمینه پذیرای سرمایه گذاری خارجی است
دولت این کشور آماده همکاری در زمینه تکنولوژی، آموزش، علوم توریسم و بخش انرژی است.
افزایش حجم کلی سرمایه گذاری خارجی به رشد خود در این کشور ادامه داده و امروزه به بالاترین حد خود یعنی سه برابر سرمایه گذاری از سال های 2006-2008 رسیده است. سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز به همان صورت رشد داشته است. در سال 2008- 2007 نرخ رشد سرمایه گذاری مستقیم خارجی 100% بوده. این نرخ تا سال 2008 به همین منوال ادامه یافته و تنها در طول سال 2009 به علت بحران مالی بین المللی کمی کاهش یافته است.
این کشور مزایای قابل رقابت بسیاری برای سرمایه گذاری خارجی دارد؛ از جمله شاخصه های کلیدی آن نیروی کار ماهر و مقرون به صرفه و همچنین دسترسی آسان به بازار است. به علاوه باید یادآوری کرد که در کشور ارمنستان هیچ گونه ممنوعیتی در مورد تبدیل سرمایه و درآمد وجود ندارد. و هیچ نوع ممنوعیتی در میزان مبادلات ارزی و مالکیت شرکتهای خارجی وجود ندارد و بنا بر نظرسنجی های موسسه بین المللی آمار، تجارت در ارمنستان آسان تر از تجارت در سایر کشورهای تازه استقلال یافته جمهوری شوروی سابق است و این امر مدیون اصلاحات دولتی از قبیل آسان سازی سیستم مالیات، گمرک و اخذ مجوز و غیره است.
جواهرات به طور کلی و الماس به طور خاص، زمینه ای مناسب برای جذب سرمایه گذاری خارجی در ارمنستان به شمار میرود که اهمیت این موضوع به دلیل وجود الماسکاران بسیار ماهر، قیمت های قابل رقابت، تجهیزات مدرن و مزایای معافیت مالیاتی برای تولید الماس در ارمنستان است. تمرکز این صنعت در ارمنستان بالا نیست و امروزه تنها حدود سی شرکت خارجی و بومی در زمینه تولید و عرضه الماس در ارمنستان مشغول به کار هستند. در کل هیچ مانعی بر راه ورود به بازار تولید الماس در این کشور وجود ندارد.
از ویژگی های خاص کار تجاری و بازرگانی با ارمنستان که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است گستردگی و حجم بالای مهاجرین ارمنی تبار در سراسر دنیا و سابقه موفق تجارت فرامرزی بین ارامنه سراسر جهان (اسپیورک ارمنی) می باشد. دنیای پان ارمنین و لابی قدرتمند ارمنی در بیشتر کشورهای اروپایی، روسیه و آمریکا برای همکاری و ایجاد پل تجاری و اقتصادی میان شرق و غرب و شمال و جنوب، اهرمی بسیار مناسبی است که امید است بیش از پیش مورد توجه مسئولین کشورمان قرار گیرد.
تاريخچه روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ايران و جمهوری ارمنستان:
اسناد تاریخی نشان می دهد که روابط ایرانیان و ارامنه از نظر تاریخی یکی از قدیمی ترین و طولانی ترین روابط میان ملت هاست. سابقه روابط به حدود سه هزار سال پیش باز می گردد. مناسبات ایران و ارمنستان بی تردید کم حاشیه ترین رابطه ارمنستان با همسایگان خود است. از سوی دیگر روابط ایران با ارمنستان کم حاشیه ترین روابط دیپلماتیک با کشورهای جنوب قفقاز است. به نظر می رسد در میان همسایگان ارمنستان، کشور ایران بهترین گزینه و مطمئن ترین شریک برای ایروان باشد.
در خصوص روابط اقتصادی دو کشور باید گفت پس از فروپاشی شوروی و اعلام تشکیل کشور جمهوری ارمنستان جمهوری اسلامی ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال این کشور را به رسمیت شناخت و از همان زمان سنگ بنای روابط اقتصادی دو کشور گذاشته شد. در سال های پس از استقلال جمهوری ارمنستان مبادلات اقتصادی دو کشور از روندی رو به رشد برخوردار بوده است و عرصه های جدیدی در روابط و مبادلات تجاری گشوده شده است. برای تسهیل فعالیت های تجاری موافقتنامه های متعددی بین دو کشور از جمله در زمینه تشویق و حمایت از سرمایه گذاری متقابل، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، گمرکی، حمل و نقل و بازرگانی منعقد شده است.
حجم مناسبات تجاری سالیانه دو کشور طی سال های اخیر به بیش از 340 میلیون دلار هم رسید و جمهوری اسلامی ایران را تا رتبه چهارم در بین شرکای تجاری جمهوری ارمنستان ارتقاء داد اما متاسفانه این حجم تجاری افزایش نیافت و در همین حدود درجا زد. این در حالی است که مسئولین دو کشور عزم راسخ دارند که این حجم تجاری به یک میلیارد دلار برسد.
در طی سالیان اخیر همکاری های دو کشور در حوزه انرژی قالب جدیدی پیدا نموده و به محور توسعه روابط و همکاری های دو کشور تبدیل شده است. آغاز بهره برداری از خط لوله صادرات گاز در سال 2009، توافق در جهت ساخت خط سوم انتقال برق فشار قوی، احداث نیروگاه برقابی بر روی رود ارس و پروژه اتصال ریلی از جمله طرح های مهم بین دو کشور به شمار می روند. عمده روابط تجاری بین دو کشور را می توان صادرات گاز ایران به ارمنستان و واردات برق از آن کشور دانست. دو کشور سال 1383 قراردادی به منظور تهاتر گاز و برق امضا کردند که مطابق با این توافق قرار بود حجم صادرات گاز ایران تا سال 2010 میلادی به یک میلیارد متر مکعب در سال افزایش یابد.
در حال حاضر به طور متوسط روزانه بیش از یک میلیون متر مکعب گاز طبیعی از طریق تاسیسات مرزی نوردوز به این کشور همسایه صادر می شود که برای انتقال گاز طبیعی به ارمنستان خط لوله ای به قطر 30 اینچ و به طول 113 کیلومتر حدفاصل تبریز تا مرز ارمنستان ساخته شده است. مدت قرارداد تهاتر گاز ایران و برق ارمنستان 20 ساله بوده که قرارداد صادرات گاز ایران به ارمنستان یک قرارداد چهار جانبه میان شرکت ملی صادرات گاز ایران، شرکت توانیر، شرکت ایروان تی پی پی و شرکت برق ارمنستان است.
لازم به ذکر است با وجود تحریم های اقتصادی بین المللی علیه ایران، ارمنستان با اظهار این نکته که بدون ایران ثبات منطقه ای نمی تواند وجود داشته باشد، به تقویت همکاری با تهران ادامه می دهد. سرژ سرکیسیان، رئیس جمهور ارمنستان، می گوید: "من متوجه هستم که در مورد تحریم های اقتصادی علیه ایران، عده ای ممکن است واکنشی ناشی از شک و ناباوری نسبت به دیدگاه من داشته باشند، اما مطمئنم در چاره سازی مسائل منطقه ای نباید و نمیتوان ایران را نادیده گرفت". در مجموع باید گفت که طی سال های گذشته، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال ارمنستان، پیوسته سیاست مصالحه، تعادل و آشتی جویی بوده است. همکاری های ایران و ارمنستان، نه تنها رشته های تقویت دوستی بین دو ملت را مستحکم تر می سازد، بلکه توسعه همکاری های دوجانبه به برقراری صلح و امنیت منطقه نیز یاری خواهد رساند .
سفر اخیر هویک آبراهامیان نخست وزیر ارمنستان ( 28/7/93 ) به تهران و اصفهان و ملاقاتهای کاری وی با مقامات و مسئولین ارشد کشورمان جنب و جوش جدیدی در روابط ایجاد نموده است بویژه اینکه مقامات عالیرتبه کشورمان بطور کاملا آشکار بیان نموده اند: "جمهوری اسلامی ایران هیچ محدودیتی برای توسعه مناسبات و ارتقاء سطح همکاری ها با کشور ارمنستان قائل نیست ."دکتر روحانی رئیس جمهور کشورمان در ملاقات با نخست وزیر ارمنستان بر استفاده از همه ظرفیت های موجود برای توسعه مناسبات دو ملت و دو کشور تاکید نموده و ضرورت تلاش مضاعف دو دولت برای ایجاد تحرک در مناسبات اقتصادی و تجاری را یادآور شده و خواستار پیگیری جدی مسئولان دو کشور برای رفع موانع و توسعه مناسبات شد . نخست وزیر ارمنستان نیز به اهمیت ویژه گسترش تعاملات تهران با ایروان و آمادگی کامل ارمنستان برای همکاری در کلیه عرصه های سیاسی و اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران اشاره نموده و با اشاره به عضویت کشورش در اتحادیه همکاری های اقتصادی اورآسیا اظهار داشت ارمنستان می تواند دریچه ای برای عرضه محصولات مختلف در بازار بزرگ 150 میلیون نفری حوزه اورآسیا باشد.
مبادلات بازرگانی ايران و ارمنستان:
• مهمترین اقلام صادراتی ایران به ارمنستان طی 7 ماهه سال 1393 :
79266331 دلار شامل: ماشین های پرس و خم، قیر نفت، روغن های معدنی قیری، محصولات از آهن یا فولاد غیر ممزوج، روغن های سبک، نیترات آمونیوم، جوجه یکروزه گوشتی، شیشه فلوت و ساییده، پلی اتیلن و پلی پروپیلن، پیاز و موسیر، رب گوجه فرنگی، کلم، انواع کیسه برای بسته بندی، آهک، گچ، لوازم بهداشتی، ...
• مهمترین اقلام وارداتی ایران از ارمنستان طی 7 ماهه سال 1393 :
7019725 دلار شامل: قراضه و ضایعات باطری، لاشه و شقه حیوانات، دام زنده، قراضه و ضایعات آلومینیوم، واکسن های دامپزشکی، ماشین پانچ و پرس، ماشین های کشباف، دوختنی، بافتنی، آلیاژهای آلومینیوم، خاک سیلیسی، پوست خام حیوانات، ...
روابط استان آذربايجان شرقی با جمهوری ارمنستان: وضعيت فعلی و چشم انداز آينده
استان آذربایجان شرقی تنها استان هم مرز ایران با ارمنستان می باشد و مرز 33 کیلومتری مشترک بین ایران و ارمنستان در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این استان طی سال های پس از استقلال بعنوان پایلوت صادرات و مرکز گسترش روابط با کشور ارمنستان بوده است. اظهارات دکتر اسماعیل جبارزاده استاندار آذربایجان شرقی درخصوص آمادگی این استان برای ایفای نقش محوری در توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران با کشورهای همسایه و تاکید ایشان بر اینکه "برای ارتباط با کشور ارمنستان هیچ حد و مرزی قائل نیستیم و آماده ایم موانع موجود در این راه را برداریم" (ملاقات مورخ 5/7/93 با آقای رئیسی سفیر جمهوری اسلامی ایران) باعث دلگرمی بیشتر برای فعال تر نمودن روابط دوجانبه گردیده است.
استان آذربایجان شرقی دارای ظرفیت های فراوان در زمینه تولید دارو، مواد غذایی، صنایع سنگین، مصالح ساختمانی و معدن می باشد و باتوجه به رویکرد دولت جدید مبنی بر توسعه روابط بین الملل در کلیه عرصه ها استان آذربایجان شرقی می تواند همسو با سیاست های کلان دولت و فراهم شدن امکان برقراری ارتباطات مستقیم ویژه با کشورهای همجوار، این استان بتواند از راه های مختلف ازجمله توسعه روابط با ارمنستان و استفاده از لابی ارمنی مستقر در شهرهای مختلف روسیه، به بازار 200 میلیون نفری روسیه وارد شود.
به گفته مسئولین گمرک نوردوز در یک سال گذشته یعنی از 5 مهر سال 92 تا مهر سال 93، 53150 کامیون و تریلر حاوی کالا از آذربایجان شرقی به ارمنستان صادر شده است که عمده کالاهای صادراتی را مصالح ساختمانی، گچ، سیمان، آجر، فرآورده های نفتی، شیمیایی و مایحتاج عمومی تشکیل می دهد که اکثر این صادرات توسط تجار و بازرگانان استان های شمالغرب ایران صورت می گیرد . در همین مدت بیش از 8500 کامیون خارجی نیز از مرز نوردوز به ارمنستان کالا برده اند.
با همکاری مسئولان استان آذربایجان شرقی شبکه فیبر نوری این گمرک اخیرا افتتاح شد و علاوه بر آن سیستم های هوشمند صادراتی نیز در این گمرک کار گذاشته شد . روان سازی تسهیل عبور و مرور کالا و مسافر در مرز نوردوز اجرا شده است طوری که در 7 ماه گذشته سالجاری حدود 56 هزار نفر گردشگر و مسافر از کشور ارمنستان وارد آذربایجان شرقی شده اند و در این مدت بیش از 53 هزار نفر نیز گردشگر، مسافر و تاجر از آذربایجان شرقی به جمهوری ارمنستان رفته اند که پیش بینی می شود تا آخر سالجاری تعداد گردشگران، مسافران و تجاری که از ارمنستان به ایران سفر می کنند از طریق مرز زمینی نوردوز به 100 هزار نفر برسد .
صادرات گاز به ارمنستان طبق توافق نامه های موجود از طریق خط لوله 113 کیلومتری تبریز صورت می گیرد و بخش قابل توجه سوخت مورد نیاز این کشور از طریق جمهوری اسلامی ایران تامین می شود. بر اساس اعلام شرکت برق منطقه ای آذربایجان نیز واردات و تبادل انرژی و برق نیز با سرمایه گذاری مشترک در حال انجام است .
با بازسازی مناطق گردشگری شهرستان جلفا و تلاش های منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس بازدید گردشگران ارمنی افزایش یافته است و علاوه بر آن با جهانی شدن کلیساهای آذربایجان و ثبت آنها در میراث جهانی علاقه ارمنیان جهان به بازدید از این آثار افزایش یافته است .
هم اکنون مبادلات اقتصادی و تجاری منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس با کشورهای آسیای میانه و قفقاز صورت می گیرد و در این میان تجار ایرانی و ارمنی همکاری های تجاری نزدیکی باهم دارند طوریکه تعدادی از تجار و بازرگانان ارمنی در طرح های اقتصادی و تولیدی منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس مشارکت دارند . منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس به پایلوت صادرات کالاها و خدمات به کشورهایی همچون ارمنستان تبدیل شده است و با دایر شدن بانک های ارمنی، آذری و روسی در این منطقه در آینده ای نزدیک می توانند به توسعه همکاری های اقتصادی و روان سازی واردات و صادرات کمک شایانی نمایند .
موانع و مشکلات برسر راه توسعه روابط دوجانبه اقتصادی و تجاری:
از مهمترین عوامل موثر بازدارنده برسرراه توسعه روابط دوجانبه اقتصادی و تجاری دو کشور می توان به:
موانع تعرفه ای بین دو کشور، مشکلات مربوط به همکاری ترانزیتی (به دلیل وجود تعرفه ها)، مشکلات گمرکی، انحصار و منوپلی در بخش اقتصادی ارمنستان، عدم شناخت دقیق از بازار ارمنستان، بسته بندی نامناسب کالاهای ایرانی، مشکلات سرمایه گذاران ایرانی در ارمنستان، عدم اجرای دقیق قوانین و مقررات سرمایه گذاری و تجاری در ارمنستان، موانع بانکی در انتقال پول تجار ایرانی به داخل کشور، برخی مشکلات موجود در جاده ترانزیت از مرز ایران تا ایروان بخصوص درفصول سرما، ... اشاره نمود.
راهکارهای پيشنهادی برای توسعه و گسترش روابط دوجانبه:
• معرفی و شناساندن هرچه بیشتر منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس و ظرفیت ها و مزایای سرمایه گذاری در آن برای دستاندرکاران اقتصادی ارمنستان
• فعال نمودن بازارچه مرزی مشترک نوردوز
• راه اندازی نمایشگاه فروش کالاهای درجه یک ایرانی در شهرهای مختلف ارمنستان
• برگزاری تورهای هدفمند تجاری و بازرگانی از ارمنستان و تورهای ترکیبی از ارامنه مستقر در کشورهای مختلف
• برگزاری سمینار آسیب شناسی روابط دوجانبه بصورت عملی باحضور تجار و بازرگانان فعال در بخش اقتصادی دو کشور
• برقراری پروازهای هوایی از برخی شهرهای کشورمان به ایروان باتوجه به پتانسیل موجود
• مشارکت جدی و استفاده از تجربیات منطقه آزاد ارس در برپایی منطقه آزاد سیونیک در طرف ارمنستان