جشن وارتان مقدس
սուրբ Վարդանանք տօնը
گارگکین فتائی
Գարեգին Ֆաթայի
.
وارطان مقدس
پنج شنبه بیست و سوم و ججمعه بیست و چهارم اسفند برابر با دوازدهم و سیزدهم فوریه در تقویم ارمنی مصادف است با جشنی موسوم به وارتاناننکՎարդանանքبه انگلیسی Vartanank
وارتان ، فرمانده سپاه ارمنستان در زمان یزدگرد دوم ساسانی بوده که لقب اسپاراپت Sparapet معادل سپهبد ایرانی را داشته .
همانگونه که قبلاً گفته شد ارامنه در 301 میلادی به عنوان اولین ملت دنیا رسماً مسیحیت را پذیرفتند . حکومت ساسانیان در مورد این پذیرش دسته جمعی به مدارا رفتار می کردند و علت آن دو دلیل بود
اول اینکه این تغییر مذهب خطری برای آنها به وجود نمی آورد .
دوم اینکه از مسیحیت این تعبیر را داشتند که دینی که رهبر آن مردم را به مدارا فرا می خواند و می گوید که جواب نفرت را با عشق بدهید و یا اینکه اگر به صورت راستت سیلی زدند صورت چپت را هم نگه دار چه خطری می تواند برای ما داشته باشد ؟
به این مطلب استاد سعید نفیسی در کتاب ارزشمند تحقیقاتی خود موسوم به مسیحیت در ایران ( قبل از اسلام ) نیز اذعان داشته است .
وقتی ساسانیان از این تغییر کیش احساس خطر کردند که امپراطور رم هم چندین سال بعد رسماً مسیحیت را به عنوان دین حکومت خود پذیرفت بنابراین ساسانیان احساس کردند که ارامنه با مسیحی شدن در واقع دین دشمن و رقیب دیرینهء آنها را پذیرفته اند و هر آن ممکن است که جانب آنها را بگیرند .
به همین دلیل یزد گرد دوم ابتدا به صورت گفتاری به سردمداران ارمنستان دستور داد که از دین جدید برگردند .
عده ای از مورخین معتقدند که هدف یزدگرد تنها برگرداندن ارامنه از دین جدید و بازگشت آنها به دین آبا و اجدادیشان بوده و عده ای دیگر معتقدند که یزدگرد دوم خواسته دین زرتشتی را بر ارمنستان حاکم کند ولی آنچه که معلوم است این است که یزد گرد دوم به دلایلی که اشاره شد خواهان تغییر دین جدید در نزد ارامنه بود .
وقتی یزدگرد دوم به صورت مسالمت آمیز نتوانست به این هدف خود برسد به ارمنستان لشکر کشی کرد که نبردی که در این تاریخ درگرفت معروف است به نبرد اوارایر Avar ayr
البته در این نبرد ، ارامنه به رهبری سپهبد وارتان پیروز شدند و یزدگرد از قصد خود منصرف شد البته وارتان در این جنگ کشته شد و کلیسای ارمنی نام وی را در زمره قدیسین ارمنی قرار داد . کلیسای وارتان مقدس تهران در ده متری ارامنه نیز ریشه در همین نام دارد .
در واقع این جنگ ، یک جنگ دینی – وطنی بوده است
دلایل پیروزی ارامنه در این جنگ را می توان چنین توجیه کرد
1: ارامنه قبل از مسیحیت ، دارای دین متعالی همانند زرتشت یا بودا نبودند و آنها انواع گوناگون بتها را می پرستیدند و تنها آئین مهر آنهم در سطح کمی اعمال میشد بنابراین ارامنه با پذیرش مسیحیت ، خدا پرست شده بودند و به هیچ عنوان حاضر به بازگشت به دین قبلی خود نبودند .
2: در ارمنستان ، کلیسا بر خلاف اروپا که جفاهای زیادی بر مردم روا داشت و حتی عده ای از دانشمندان و افراد سرشناس را محاکمه کرده و در آتش سوزانید ، هیچ گاه قرون وسطی را تجربه نکرده بلکه بر عکس این خود کلیسا و سردمداران آن بودند که خط و الفبای ارمنی را اختراع کرده و کتب گوناگون را از زبانهای دیگر ترجمه نموده و دوران اعتلای فرهنگی موسوم به وسکه دار Voske Dar یا دوران طلایی در ارمنستان را پدید آوردند .
3: مسیحیت ارمنی یا همان مسیحیت گریگوری همواره حالت تدافعی داشته و نه تهاجمی یعنی مسیحیت ارمنی هیچ گاه در فکر ترویج و گسترش خود در خارج از مرزهای ارمنستان نبوده بلکه همواره از ارامنه و فرهنگ آنها در برابر تهاجم بیگانگان و یا قدرتهای بزرگ حاکم دفاع نموده است .
البته این را نیز اضافه کنم که محققین در مورد اینکه کلیسای ارمنی آیا در رشد فرهنگ ارمنی نقش مثبت یا منفی داشته با هم متفق القول نیستند
در خصوص پذیرش مسیحیت در ارمنستان بسیاری از بت کده ها و مهر کده ها ویران شده و بر روی آن معابد ، کلیساها بنا شدند .عده ای از محققین معتقدند که گریگور لوساوریچ یا روشنگر با ترویج مسیحیت حکم به نابودی این معابد را داده و بدین ترتیب میراث گذشتگان را تخریب کرده ولی خود کلیسا می گوید که تیرداد شاه ارمنستان وقتی به مسیحیت گروید خودش دستور تخریب این معابد را داد .
به نظر من تخریب معابد قبلی درست است که می تواند به عنوان مظاهر بت پرستی توجیه قابل قبولی باشد ولی اینکه ما بدین وسیله میراث و دست آورد چندین هزار ساله نیاکان و اجداد خودمان را تخریب کنیم اصلاً دلیل قابل قبولی نیست .
دومین ایراد را که محققین به نقش کلیسا در ارمنستان می گیرند در مورد قیامهای دهقانی تندراکیان tondrakian در قرون دهم و یازدهم است که در واقع می توان آنها را اولین کمونیست های ارمنستان دانست زیرا خواهان اشتراکی کردن مزارع و کوتاه شدن دست اربابان از زمینها بودند و گفته می شود که کلیسا از حکام و مالکین حمایت می نمود . این مورد را حکومت کمونیستی شوروی هم جهت منفی نشان دادن نقش مذهب و اثبات ایدئولوژی مارکسیستی خود پر رنگ جلوه می داد.
اگر این موارد هم پذیرفته شود باز نقش مثبت کلیسای ارمنی در برابر نقش منفی آن بسیار بیشتر بوده و در برابر اعمالی که کلیسا در اروپا مرتکب شده اعمال کلیسای ارمنی هیچ بوده است .
جشن وارتان مقدس را به ارامنه و کلیسای ارمنی تبریک می گویم
Այս օր قրտոնելի է Վարդան Մամիկոնյան և իր քաջ զինւորների զորաւարությամբ առիթով Հազկերտի դեմ , նրանք ոչ միայն պահպանեցին հայոց ազգությունը և երկիրը այլ աւելի կարևորոտ պահպանեցին հայոց Քրիստոնէական հաւատքը որ միայն հաւատքն է մշտական մահից փրկւելու համար :
Այս ուրախ ազգային և աւելի շատ հոգևոր տոնը շնորհաւորում եմ բոլոր նրանց որ իրենց անունները այսօր տոնելի է և ընդհանուր բոլոր հայ ազգին և Քրիստոնիա հաւատացյալնեէրին
շնորհաւոր Սուրբ Վարդանանքը բոլոր հայերին