استاد شرق شناسی دانشگاه «ایروان» در گفتگو با ایران شرقی؛ آسیای مرکزی و شکنندگی امنیت در مقایسه با قفقاز جنوبی
.
.
«ایران شرقی» - منطقه قفقاز جنوبی به لحاظ ثبات نسبی امنیت اکنون در شرایط متفاوتی نسبت به منطقه آسیای مرکزی قرار دارد. بحران قره باغ در این منطقه، به واسطه ناهمگونی سه مولفه مهم منافع بازیگران خارجی، محیط انسانی و شرایط جغرافیایی فعلا در شرایط کنترل شده‌ای است و مناقشات اوستیای جنوبی نیز با دخالت روسیه و حضور نظامیان آن در منطقه، تحت کنترل است. البته که در این میان، گرجستان و ارمنستان هرکدام نسبت به مواضع کشورهای روسیه و آذربایجان انتقاداتی را مطرح می‌کنند اما به واسطه ساختارهای حاکم سیاسی، خطر فوری درگیری و تهیدات گسترده امنیتی، این منطقه را تهدید نمی‌کند. در کنار این، عدم حضور جنگجویانی از این منطقه در گروه داعش، در کنار همکاری مسالمت آمیز با کشورها و قدرتهای منطقه‌ای و همچنین عدم تغییر قانون اساسی به نفع حکام و محوریت ساختارهای قانونی، از کشورهای منطقه شرایطی متفاوت با آسیای مرکزی را رغم زده است. برای تحلیل شرایط امروز منطقه قفقاز جنوبی، موسسه مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان به جهت نگاهی همه جانبه نگر نسبت به تحلیل اوضاع کشورهای به سراغ دکتر آرمن اسرائیلیان از کارشناسان ارشد مطالعات شرق شناسی در دانشگاه ایروان رفته است تا نگاه کارشناسان این منطقه نسبت به تحولات را جویا شود. در ادامه، ماحصل این گفتگوی اختصاصی تقدیم حضور می‌شود:
ایران شرقی- چه فرصت‌هایی بین ایران و ارمنستان بطور خاص و ایران و منطقه قفقاز بطورعام جود دارد؟
اسرائیلیان: میان ایران و ارمنستان به واسطه سطح بالای روابط سیاسی که در حال حاضر شاهد آن هستیم، فرصتهای بسیاری نیز فراهم شده است. این در حالیست که متاسفانه در 25 سال گذشته دو کشور نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های اقتصادی موجود استفاده لازم را کنند. منطقه قفقاز جنوبی هم برای روسیه، هم برای ایران و هم برای ترکیه اهمیت بسیاری داشته و هر سه کشور برای تاثیرگذاری در این منطقه رقابت می‌کنند.
اکنون شرایط بگونه‌ای است که ارمنستان می‌تواند در قفقاز جنوبی برای ایران یک همکار مهمی باشد، کشوری که در 25 سال گذشته هیچگاه اجازه نداده مرزهای شمالی ایران به خطر بیافتد. به عبارتی دیگر، ارمنستان برای ایران دروازه امنی به اروپا بوده و از طرف دیگر، ایران هم برای ارمنستان اهمیت بزرگی داشته و کانال ارتباطی مهمی به خلیج فارس و همچنین کشورهای آسیای مرکزی محسوب می‌شود.
به اعتقاد من در شرایط حاضر، ایران و ارمنستان باید در حوزه اقتصادی فعالیت‌های میان مدت و درازمدتی انجام بدهند. ارمنستان هم عضو اتحادیه اوراسیاست و هم با اتحادیه اروپا روابط نزدیکی دارد. بعنوان مثال دو کشور می‌توانند شرکت‌های مشترکی تشکیل داده و از فرصت ارتباط با اوراسیا و اتحادیه اروپا با کمک یکدیگر استفاده کنند. همچنین اگر ایران در امر ساخت راه آهن به ارمنستان اهتمام لازم را به خرج دهد شرایط بگونه‌ای به پیش خواهد رفت که علاوه بر فرصت اقتصادی، جایگاه ایران به لحاظ سیاسی و امنیتی نیز در قفقاز جنوبی تقویت خواهد شد.
ایران شرقی- ایران بعنوان یکی از کشورهای متاثر از تشدید بحران افراط، نسبت به امکان فراهم شدگی شرایطی تازه برای بروز ونقش افرینی تکفیریها در مناطق آسیای مرکزی و قفقاز نگرانی‌های خاص خود را داراست. به اعتقاد شما امکان فعالیت این پدیده در ارمنستان، قفقاز و کشورهای آسیای مرکزی فراهم است؟ نقش کدام از بازیگران خارجی را در این شرایط مهم می‌دانید؟
اسرائیلیان: توسعه جنگ در سوریه و تاثیرات آن برای کشورهای منطقه علیرغم پیشبینی‌هایی که از آینده این کشور می‌شد، نشان داد بایستی نسبت به حوادث کشورهای پیرامونی با حساسیت بیشتری رفتار کرد. ترکیه که امروز داعیه دار امنیت آفرینی است، در مراحل اولیه جنگ از تروریسم حمایت کرد و تاثیرات منفی بسیاری برجای گذاشت. همچنین ترکیه بدعت را پایه ریزی کرد که بنابر آن، اکنون دیگر کشورهای منطقه نیز سعی دارند از ابزار تروریسم جهت رسیدن به اهداف سیاسی استفاده کنند. در منطقه قفقاز جنوبی هم آذرباییجان هم در مقطعی به جهت پیشبرد بحران قره باغ به نفع خود، از جنگجویان افغانی استفاده کرد و بنابر عدم محکومیت این موضوع از سوی کشورهای غربی، دامنه ناامنیها توسعه یافت. این موضوعات نشانی بر این است که در وهله اول خود کشورهای منطقه بایستی نسبت به از بین بردن تروریسم همکاری کنند زیرا هیچ کشوری بتنهایی نخواهد توانست با این معظل روبرو شود.
ایران شرقی- شما در حوزه شناخت اقوام و فرهنگ‌های ایرانی و منطقه‌ای دارای تالیفات و نظراتی هستید. آیا اقوام حاضر و زنده در جریان سازی سیاسی کشورهای پسا شوروی شرایط برهم زدن نظم منطقه‌ای را دارا هستند؟ در صورت پاسخ مثبت به این سوال؛ کدام یک از اقوام را دارای چنین پتانسیلی می‌دانید؟
اسرائیلیان: حکومت شوروی نقشه منطقه قفقاز و آسیای مرکزی را آنطور کشیده بود، که تاثیر فرهنگی ملت‌های بومی منطقه مانند ایران ها و ارامنه را از بین ببرد. مثلآ به زور منطقه نخجوان و قره باغ را به جمهوری شوروی آذربایجان پیوند داد.همچنین این سرنوشتی را هم مناطقی درآسیای مرکزی مانند سمرقند، بخارا، مرو داشتند.
به نظر من هیچ قومی یا ملتی جنگ و بی ثباتی نمی‌خواهد. این حکومت ها هستند که بر اثر سیاست آنها ملت‌ها راهی اشتباه را انتخاب می‌کنند. متاسفانه بر اثر سیاست حکومت جمهوری آذربایجان اکثریت ملت این کشور ارامنه را به عنوان دشمن نگریسته و کودکان خود را آنگونه آموزش میدهند که ارامنه را دشمن خود تلقی کنند. مسئله ای که در آینده برای کل امنیت منطقه خطرناک خواهد بود.
از سوی دیگر، عربستان امروز با تقویت جریانات وابسته به وهابی گری در کشور آذرباییجان، موفق شده است به دستاوردهایی نائل شود که محدودیت قوم شیعه از سوی جریان حاکمه باکو، از جمله این مسائل است. همچنین در سالهای اخیر بیش از 100 آذربایجانی به گروه "داعش"پیوسته است و بازگشت آنها امنیت منطقه را تهدید خواهد کرد. اکنون آذربایجان به جای جلوگیری از توسعه فعالیت وهابی‌ها، برعکس شیعیان کشور خود را تحت فشار قرار داده که این وضعیت همزمان با احتمال بازگشت برخی عناصر داعش به کشورهای خود، اوضاع امنیتی را تشدید خواهد کرد و ارمنستان نیز ممکن است از آن متاثر شود. پس انتظار می‌رود کشور های اسلامی سیاست های دوگانه باکو نسبت به جهان اسلام را محکوم کنند.
ایران شرقی- نقش روسیه در کشورهای پساشوروی با توجه به تقویت راهبرد مسکو در همگرایی با کشورهای منطقه را چطور تحلیل می‌کنید؟ چه مولفه‌هایی در تعیین استراتژی‌های کلان کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به اعتقاد شما وجود دارد؟
اسرائیلیان: هم قفقاز و هم آسیای مرکزی برای روسیه اهمیت بزرگی دارند. اما بعد از شوروی ترکیه هم وارد این منطقه شد و مخصوصآ در آسیای مرکزی موفقیت‌هایی هم به دست آورده است و طبیعی است، که روسیه باید با کشور عضو ناتو- یعنی با ترکیه سیاست متفاوتی داشته باشد. هر دوی این کشورها در حال حاضر سعی می کنند، که تاثیر خود را در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی بیشتر کنند. بالاخره پوتین توانست با تاسیس اتحادیه اوراسیا نقش خود را بیشتر کند. به غیر از این روسیه در سازمان همکاری شانگهای هم نقش مهمی دارد. در حال حاضر هر کشور منطقه نسبت به منافع خود روابط با روسیه تقویت می کند. مثلآ، روسیه همکار استراتژیک ارمنستان است، اما ایروان با ایران هم روابط منحصر به فردی دارد، و در عین حال با آمریکا و اتحادیه اروپا و حتی با ناتو هم همکاری خوبی دارد. حتی گرجستان، که با روسیه هم دارای مشکلات عدیده سیاسی است، در حال حاضر وارد مذاکرات و همکاریهای اقتصادی شده است و خواهان توسعه مراودات با روسیه است.
ایران شرقی- شرایط امروز قفقاز به نسبت به مناطق آسیای مرکزی دارای چه ویژگیهایی است که از وضعیت نسبی مناسبتری به لحاظ امنیتی برخوردار است؟ آیا میتوان از میان کشورهای این منطقه به الگویی برای ثبات دست یافت؟
اسرائیلیان: به غیر از ارمنستان و گرجستان در منطقه قفقاز جنوبی، در آسیای مرکزی سایر حکومت‌ها اکنون با چالشهایی در حوزه سیاسی مواجهند و به راحتی با تغییر قانون اساسی ساختار این کشورها را برهم می‌زنند. امروز در گرجستان و ارمنستان هیچ رئیس جمهوری اجازه انتخاب بیش از 2 دوره را نداشته و امکانی برای تغییر قانون را نیز ندارد. مسئله‌ای که امروز در کشورهای آسیای مرکزی به چالشی اثرگذار تبدیل شده است، برهم ریختگی قانون و متاثر از آن فضای ملتهب سیاسی است امری که در کشورهای قفقاز جنوبی دیده نمیشود. از سوی دیگر آسیای مرکزی بنابر شرایط از پیش گفته، دارای پتانسیل بالایی به لحاظ بحران‌های سیاسی به جهت حاکمیت روسای جمهور اقتدارگراست. موضوعی که در منطقه قفقاز جنوبی کمتر شاهد آن بوده و میتوان از این منظر تفاوتهایی بین دو منطقه را بیان کرد. همچنین در کشورهای ارمنستان و گرجستان پارلمان از قدرت و شرایط مناسبی برخوردار است و نقشی تعدیل کننده در صورت اراده حکام در غصب قدرت را ایفا خواهد کرد.
ایران شرقی- رئیس جمهور ارمنستان بعنوان تنها رئیس جمهوری کشورهای پساشوروی بود که در مراسم تحلیف دومین دوره ریاست جمهوری حسن روحانی شرکت کرد. این حرکت حامل چه پیام هایی بود؟
اسرائیلیان: ارمنستان طی سالهای اخیر نشان داد است که همکار مطمئنی برای ایران خواهد بود و آمادگی آنرا دارد که با تهران در حوزه‌های مختلف همکاری کند این وضعیت حتی در زمان تحریم‌های بین‌المللی نیز وجود داشت و قبل و پس از برجام ارمنستان اعلام کرده است که ایران را همکار مهم و همسایه دوست می‌داند، دوستی که در سالهای سخت از ارمنستان حمایت کرده بود.
رئیس جمهور ارمنستان پیش از سفر به ایران اعلام کرده بود، که اگر همه طرف‌ها مذاکره کنند و موفقیتی به دست بیاورند، ارمنستان هم آماده است، گاز ایران از طریق ارمنستان به اروپا صادر کند. سال گذشته نیز رژیم ویزا بین دو کشور لغو شد و ارمنستان آماده است در همه حوزه‌ها با ایران همکاری کند. ارمنستان در حال حاضر بزرگ راه "شمال-جنوب"این کشور را در حال احداث است و ایران در صورت مشارکت می‌تواند زمینه لازم برای اتصال مناسب به گرجستان را برای خود فراهم نماید. همچنین ایروان همواره از موضع بیطرفانه ایران در مسئله قره باغ حمایت کرده است و تمامی این موارد، شرایط سیاسی دو کشور را در وضعیتی مناسب قرار داده است
