گفت‌وگوی احسان هوشمند با آرمن ایسرائیلیان، پژوهشگر روابط ایران و ارمنستان؛ تهران از رقابت با ترکیه و روسیه پرهیز کرد
.
http://alikonline.ir/fa/news/political/سیاسی/item/4911-گفت‌وگوی-احسان-هوشمند-با-آرمن-ایسرائیلیان،-پژوهشگر-روابط-ایران-و-ارمنستان؛-تهران-از-رقابت-با-ترکیه-و-روسیه-پرهیز-کرد
.
ارمنستان تنها کشور مسیحی جهان است که با ایران دارای مرزمشترک زمینی است. این کشور در بخش جنوبی قفقاز قرار گرفته است و در 25 سال گذشته، یعنی از زمان استقلال تاکنون روابط مستحکمی با ایران داشته است. سابقه روابط ایران و ارمنستان بسیار طولانی است و در چندهزار سال گذشته همواره مناسبات دوطرف تداوم داشته است. به‌رغم روابط تاریخی و سیاسی گسترده ارمنستان حجم روابط اقتصادی و مبادلات تجاری و روابط فرهنگی و علمی و دانشگاهی میان ایران و ارمنستان در این دوره به درجه قابل قبولی نرسیده است. این درحالی است که ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای توسعه روابط دو طرف وجود دارد. در زمینه روابط ایران و ارمنستان، احسان هوشمند پژوهشگر مطالعات قومی گفت‌وگویی با آرمن اسرائیلیان انجام داده که از نظر خوانندگان می‌گذرد (این مصاحبه در روزنامه امروز دوشنبه 27 آذر جامعه فردا به چاپ رسیده است). آقای آرمن ایسرائیلیان استاد ایرانشناسی دانشگاه دولتی ایروان است. وی پژوهشگر روابط ایران و ارمنستان است.
محمد‌جواد ظریف سفری به ایروان داشت. ارزیابی شما از سفر وزیر امور خارجه ایران در این موقعیت زمانی به ارمنستان چیست؟چه اهدافی را دیپلمات‌های ایرانی برای این سفر تعیین کرده بودند و نگاه فکری سیاست ارمنستان به ایران چگونه است؟
ایران در سیاست خارجه ارمنستان جایگاه خاصی دارد. بعد از برجام ارمنستان اعلام کرد که آماده همکاری با ایران در همه زمینه‌هاست، حتی ارمنستان از ایران برای همکاری با اتحادیه اوراسیا و اتحادیه اروپا نیز دعوت کرد.
بعد از دیدارهای رؤسای‌جمهور دو کشور و سفر نخست‌وزیر ارمنستان به ایران، سفر محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران برای ایروان اهمیت ویژه‌ای داشت و این سفر در موقعیت زمانی مناسبی انجام شد، بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران؛ تهران برنامه‌اش را در تحکیم روابط اقتصادی با کشورهای همسایه قرار داده و ديپلماسي اقتصادي را محور اصلي سياست خارجي قرار داده است. طی سال‌جاری بین ایران و ارمنستان قراردادی در مورد استفاده مشترک از دروازه مرزی نوردوز - مُغری امضا شد، ارمنستان در مرز با ایران، در استان «سیونیک» منطقه آزاد تاسیس کرده است. البته قبل از این اتفاق روادید برای تردد شهروندان ایرانی و ارمنستانی لغو شده بود. این اتفاقات عواملی برای گسترش و تحکیم روابط دوجانبه محسوب می‌شود و سفر وزیر امور خارجه ایران فرصتی برای حل مشکلات فنی و حقوقی مربوط به پروژه‌های درحال انجام و مذاکره برای برنامه‌های آینده بود. البته به‌غیر از اهمیت اقتصادی، سفر آقای ظریف اهمیت سیاسی هم داشت، تا طرفین در مورد آخرین تحولات نسبت به برجام و مناقشه قره‌باغ و همچنین درباره تحولات منطقه‌ای رایزنی کنند.
به‌نظر نگاه دو همسایه قدیمی به یکدیگر عمق اقتصادی دارد؟
بله؛ در این سفر هیأتی از تجار و بازرگانان بخش خصوصی آقای ظریف را همراهی کرد و همایش تجاری ایران و ارمنستان که به مناسبت بیست‌و‌پنجمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک برگزار شد و آقای ظریف هم در آن همایش سخنرانی کردند. این همایش فرصت خوبی بود تا نمایندگان دو کشور در شرایط جدید پس از لغو تحریم‌ها، عضویت ارمنستان در اتحادیه اوراسیا و امضای قرارداد همکاری بین ارمنستان و اتحادیه اروپا، شرایط جدید را مورد ارزیابی قرار داده تا به شکلی جدی بتوان از فرصت‌های تازه استفاده کرد. در ماه دسامبر در ایروان کمیسیون مشترک ایران - ارمنستان برگزار می‌شود و امید است، که در این نشست طرفین بتوانند هم درباره مشکلات و مسائل صحبت کنند و هم درباره همکاری‌های اقتصادی آینده تصمیمات خوبی بگیرند. وزرای خارجه ایران و ارمنستان تأکید کردند که همکاری دوجانبه در بخش انرژی ادامه پیدا می‌کند. بعد از مدتی دوباره احداث و بهره‌برداری از نیروگاه روی ارس در دستور کار کمیسیون انرژی مجلس ایران است و انتظار می‌رود که طرفین درباره این پروژه مهم با هم مذاکره کنند. همچنین در سال 2018 خط سوم برق بهره‌برداری می‌شود و حجم واردات گاز ارمنستان از ایران سه‌برابر افزایش پیدا می‌کند. نکته مهم آنکه وزیر امور خارجه ایران بر نقش ارمنستان در حفظ امنیت و پایداری در منطقه و همکاری تهران و ایروان در مجامع بین‌المللی تأکید کرده است. این دستاورد خوبی است و نشان می‌دهد که دو کشور همسایه نه فقط در منطقه، بلکه در سازمان‌های بین‌المللی به نفع هم همکاری خوبی دارند.
گزارش شما خبر از یک رابطه گرم میان دو کشور می‌دهد اما به نظر می‌رسد گرمای رابطه هنوز ملموس نیست و روابط اقتصادی دو کشور هنوز به‌‌صورت قابل درک در دسترس نیست.
بین ایران و ارمنستان ظرفیت‌های زیادی وجود دارد، کافی است دو کشور درک بیشتری از هم داشته باشند، این اتفاق هم به نفع ارمنستان و هم به نفع ایران است، اما مجموعه عواملی وجود دارند که مانع گسترش روابط اقتصادی‌اند، یکی از آنها امنیت محیطی است. بعد از فروپاشی شوروی موقعیتی پیش آمدکه دو کشور قفقاز جنوبی اوضاع ناامن شد، آذربایجان و ارمنستان سعی می‌کردند در منطقه قفقاز جنوبی تأثیر بیشتری داشته باشند و گرچه ایران برای حل مناقشه قره‌باغ نقش مهمی داشته، اما متاسفانه برای تأثیرگذاری در این منطقه از رقابت با ترکیه و روسیه پرهیز کرد و جایگاه اقتصادی خود را از دست داد و سرمایه‌گذاران ایرانی نتوانستند از امکانات جدیدی که فروپاشی شوروی ایجاد کرد، استفاده کنند. باید اشاره کرد که کیفیت کالاهای ایرانی امروز نسبت به کالاهای 25 سال پیش فرق کرده و تولیدات ایران از نظر کیفی رشد کرده است. ولی در آن دوره از ایران بیشتر کالاهای ارزان و بی‌کیفیت صادر شد وخوشبختانه حالا کیفیت کالاهای ایرانی بهتر شده و کم‌کم در بازار مشهور می‌شوند. متاسفانه آنکارا آن زمان توانست از فرصت استفاده کند و به این دلیل کالای ترکی به‌راحتی بازار ارمنستان را پرکرد و روابط اقتصادی ترکیه با ارمنستان به‌رغم اینکه دو کشور روابط سیاسی و دیپلماتیک ندارند از روابط تجاری و اقتصادی با ایران بیشتر است، در‌حالی‌که ایران با ارمنستان روابط دوستانه دارد و روابط سیاسی مناسبی نیز با ایروان دارد.
وضعیت روابط فرهنگی دو کشور چگونه است؟
خوشبختانه روابط فرهنگی در دو سال گذشته گسترش پیدا کرده، ما شاهد همکاری در زمینه ساخت فیلم مشترک، برگزاری نمایشگاه‌های اقتصادی و فرهنگی و همکاری بین دانشگاه‌ها بودیم. مثلا چندماه پیش نمایندگی دانشگاه پیام نور در دانشگاه دولتی ایروان افتتاح شد، دپارتمان ایرانشناسی دانشگاه دولتی ایروان با رایزنی فرهنگی سفارت ایران همکاری می‌کند و مراسم و نشست‌های علمی مختلف باهم برگزار می‌کنند.
یکی از زمینه‌های مهم، گردشگری است، که خوشبختانه بعد از لغو ویزا درحال رشد است، اما این کافی نیست. دو طرف باید در زمینه زیرساخت‌های مدرن اقدام کنند. متاسفانه بلیت هواپیما گران است و این مسئله اجازه نمی‌دهد که تعداد زیادی از ارمنیان از ایران بازدید کنند. گرچه خط اتوبوس خوب کار می‌کند، لازم است که هم خط پرواز خوب و هم راه‌آهن داشته باشیم. در ضمن اگر ایران و ارمنستان بتوانند در ساخت راه آهن ایران-ارمنستان سرمایه‌گذاری کند، هم از لحاظ اقتصادی، هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ امنیتی جایگاه دو کشور در منطقه تقویت می‌شود.
پس به نظر باید دو طرف قدم‌های بیشتری برای ظرفیت‌سازی بردارند؟
ایران و ارمنستان باید در بخش اقتصادی پروژه‌های میان مدت و درازمدت اجرا کنند. ابتدا باید یک کمیسیون مشترک تاسیس شود که نمایندگان وزارتخانه‌های دخیل در روابط اقتصادی دو کشور عضو آن شوند و به‌طور مشترک تصمیماتی که رؤسای جمهوری دو کشور می‌گیرند را اجرا می‌کنند. درحال‌حاضر، در سال تنها دو نشست کمیسیون ایران - ارمنستان برگزار می‌شود که این نشست‌ها کافی نیست. دوم آنکه باید تارنمایی تاسیس شود که تمام قوانین مربوط به اقتصاد و فرهنگ دو کشور هم به ارمنی و هم به فارسی در آن ترجمه شود تا مردم دو کشور بتوانند با قوانین آشنا شوند، سوم آنکه همکاری بین استان‌ها باید گسترش پیدا کند. امکانات فراوانی وجود دارد که استان‌های دو کشور، به‌ویژه استان‌های مرزی می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند. متاسفانه همکاری بین پایتخت‌ها هم ضعیف است. تهران شهردار جدیدی دارد و فرصت خیلی خوب است تا همکاری بین تهران و ایروان گسترش یابد، نکته چهارم که بسیار مهم است سرنوشت آب است، آینده آب برای ایران بسیار مهم است. نسبت سیاست ترکیه و افغانستان به‌گونه‌ای است که کل منطقه را در آینده خشک می‌کند و امروز ایران این خطر را احساس می‌کند. چرا نباید ارمنستان و ایران از امکانات رود ارس استفاده کنند و نیروگاه رود ارس را بسازند؟ اگر ایران می‌خواهد به‌عنوان یک کشور تأثیرگذار منطقه‌ای جایگاه خود را حفظ کند، ضروری است تا با کشورهای امنی چون ارمنستان، روابط گسترده اقتصادی داشته باشد و برای همکاری درازمدت برنامه‌ریزی کند و پروژه‌های اقتصادی بزرگ اجرا کند.
آیا توافقنامه همکاری جامع و فراگیر ارمنستان و اتحادیه اروپا می‌تواند زمینه سرمایه‌گذاری مشترک ایران و ارمنستان را به‌دنبال داشته باشد؟
همکاری بین ارمنستان و اتحادیه اروپا هم از دیدگاه سیاسی و هم از دیدگاه اقتصادی به‌نفع گسترش روابط ایران و ارمنستان است. یکی از مشکلاتی که مانع همکاری اقتصادی بین ایران و ارمنستان می‌شود، مشکلات مبادلات بانکی بود که خوشبختانه بعد از لغو تحریم‌ها مشکل حل شده و امید است که اتحادیه اروپا با ایران در این زمینه همکاری‌های خود را گسترده کند. بعد از امضای قرارداد همکاری بین ارمنستان و اتحادیه اروپا برای همکاری اقتصادی فرصت خوبی پیش آمده است، البته این فرصت بستگی به اراده سیاسی مسئولان ارمنستان و ایران دارد که چطور می‌توانند از آن استفاده کنند. مثلا سرمایه‌گذاران ایرانی می‌توانند در ارمنستان کالایی تولید کنند و به اسم ارمنستان به اروپا صادر کنند، چراکه بر‌اساس توافق بین ارمنستان و اتحادیه اروپا شرایط تسهیلات تجارتی بسیار مناسبی وجود دارد. منطقه آزاد «ارس» در ایران و منطقه آزاد «سیونیک» در ارمنستان هم می‌تواند زمینه خوبی برای همکاری اقتصادی باشد. در ماه سپتامبر سال جاری، همایش معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری ایران-ارمنستان-اتحادیه اروپا با شرکت شماری از مدیران و مسئولان شرکت‌های ایرانی دولتی و خصوصی، ارمنستانی و اروپایی در ایروان برگزار شد و در این زمینه مخصوصا اتحادیه اروپا، گرجستان، ارمنستان و ایران می‌توانند همکاری چهارجانبه‌ای داشته باشند. برای آشنایی با امکانات یکدیگر بهتر است که سرمایه‌گذاران چهار طرف با هم دیدار کنند و درباره برگزاری نمایشگاه اقتصادی تصمیم بگیرند
