بررسی ابعاد و تبعات پدیده مهاجرت کاری از آسیای مرکزی به روسیه
.
.
با سلام و تقدیم احترام
در دی ماه 1396 توسط واحد پژوهش های کاربردی معاونت برون مرزی صدا و سیما منتشر شد. پژوهش بررسی ابعاد و تبعات پدیده مهاجرت کاری از آسیای مرکزی به روسیه به اهتمام واحد پژوهش های کاربردی و توسط ولی کوزه گر کالجی نوشته شده و دکتر سید اسدالله اطهری، نظارت علمی آن را بر عهده داشته است.
بررسی عوامل و زمینه های تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی، اجتماعی، جمعیتی، سیاسی و اقتصادی شکل گیری پدیده مهاجرت کاری در آسیای مرکزی، وضعیت مهاجرت کاری به روسیه در پنج کشور آسیای مرکزی، سیاست های مهاجرتی فدراسیون روسیه در قبال مهاجرین کاری آسیای مرکزی، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تحول در سیاست های مهاجرتی روسیه، وضعیت و شرایط مهاجران کاری آسیای مرکزی در روسیه، واکاوی نتایج و پیامد های پدیده مهاجرت کاری از آسیای مرکزی به روسیه در حوزه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی، مهاجرت و تضعیف نهاد خانواده در کشور های آسیای مرکزی، بحران هویت فردی و اجتماعی مهاجرین کاری در روسیه، وضعیت زنان مهاجر آسیای مرکزی، تحقیر و آزار مهاجرین کاری از سوی گروه های دست راستی و فاشیستی روسیه، نگاه جمهوری اسلامی ایران به پدیده مهاجرت کاری از آسیای مرکزی به روسیه، از جمله مهم ترین ارکان این پژوهش می باشند. در بخشی از این پژوهش می خوانیم:
منطقه آسیای مرکزی از جمله مناطق جهان است که در طول تاریخ دیر پای خود همواره تحت تأثیر عامل مهاجرت بوده است. در دوران معاصر، به دلیل سلطه و حاکمیت روس ها بر آسیای مرکزی در دوره امپراطوری روسیه تزاری و دوران اتحاد جماهیر شوروی و تداوم وابستگی های ساختاری به روسیه در حوزه های مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، این کشور مهم ترین نقش را در اعزام مهاجران به این منطقه (جامعه دیاسپورای روسی) و نیز پذیرش مهاجران از آسیای مرکزی داشته است. به عبارتی دیگر، فدراسیون روسیه، بزرگ ترین و مهم ترین کشور «مهاجرت فرست» به آسیای مرکزی و «مهاجرپذیر» از این منطقه در ٢٥ سال گذشته (از سال 1992 تا 2017 میلادی) بوده است. هر چند بعد از روسیه، جمهوری قزاقستان را باید دومین مقصد مهاجران کار در منطقه آسیای مرکزی داننست که این امر به واسطه رشد و توسعه اقتصادی قابل توجه این کشور و ایجاد فاصله قابل توجه میان قزاقستان و چهار کشور دیگر منطقه آسیای مرکزی صورت گرفته است.
در رابطه با دلایل و زمینه های شکل گیری و تداوم پدیده مهاجرت کارگران آسیای مرکزی به فدراسیون روسیه باید توجه نمود که این موضوع از یک سو، یک پدیده چند جانبه است و منافع متقابل روسیه و کشور های آسیای مرکزی در آن نقش دارد و از سویی دیگر، یک پدیده چند بعدی است که عوامل و زمینه های مختلف تاریخی و فرهنگی، جغرافیایی و ارتباطی، اجتماعی و جمعیتی (دموگرافی)، سیاسی و اقتصادی در آن دخیل و مؤثر هستند.
نکته مورد توجه دیگر این است که روند مهاجرت در پنج کشور منطقه آسیای مرکزی از ماهیت یکسان و مشابهی برخوردار نیست و از نظر حجم و میزان مهاجران، کشور های مقصد و میزان دوری و نزدیکی آن کشور با روسیه (در سطح دو جانبه یا سازمان های منطقهای) دارای تفاوت های مهمی با یکدیگر هستند. جمهوری قزاقستان به عنوان کشور «مهاجرپذیر» و «مهاجر فرست» در شرایط و جایگاه کاملاً متفاوتی از چهار کشور دیگر منطقه آسیای مرکزی قرار دارد. عضویت قزاقستان و قرقیزستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا موجب تسهیل روند مهاجرت کاری شهروندان این دو کشور به روسیه (اقامت، مجوز اشتغال و انتقال پول) از ژانویه ٢٠١٥ میلادی شده است. ازبکستان از بیشترین حجم مهاجران کاری در قزاقستان و روسیه برخوردار است، اما میزان مبالغی که از طریق مهاجران کاری تاجیکی و قرقیزی به داخل تاجیکستان و قرقیزستان منتقل میشود، به مراتب بیشتر از ازبکستان است. به همین دلیل، درآمد های ناشی از انتقال پول مهاجرین کاری نقش بسیار مهمی در اقتصاد و تولید نا خالص داخلی تاجیکستان و قرقیزستان دارد و به همین نسبت نیز این دو کشور را نسبت به کاهش این درآمد ها در نتیجه بحران اقتصادی روسیه و کاهش ارزش روبل آسیب پذیرتر ساخته است.
همچنین، بحران اقتصادی روسیه، اعمال محدودیت های امنیتی و اقتصادی در سیاست های جدید مهاجرتی روسیه و نیز عدم عضویت تاجیکستان و ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا موجب شده است جغرافیای مهاجرین کاری این دو کشور به سمت کشور هایی مانند قزاقستان، ترکیه، کره جنوبی و به ویژه کشور های عربی تغییر کند، هر چند روسیه همچنان به عنوان مقصد نخست مهاجرین کاری تاجیکستان و ازبکستان باقی مانده است. در نهایت باید به ترکمنستان اشاره نمود که از الگوی مهاجرتی کاملاً متفاوتی پیروی میکند و برخلاف چهار کشور قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان که فدراسیون روسیه نخستین مقصد مهاجران کاری است، کشور ترکیه به عنوان مقصد نخست مهاجرین جویای کار ترکمن محسوب می شود که این امر موجب کاهش قابل توجه تأثیر پذیری ترکمنستان از سیاست های مهاجرتی روسیه در قبال مهاجرین کاری منطقه آسیای مرکزی شده است.
رویکرد فدراسیون روسیه نیز در قبال مهاجرین کاری منطقه آسیای مرکزی فراز و نشیب های فراوانی را طی 25 سال گذشته ( از سال 1992م به بعد) تجربه نموده است. موضوع مهاجرت غیر قانونی یکی از چالش های مهم روسیه در قبال مهاجرین کاری آسیای مرکزی محسوب می شود. با توجه به شرایط اقتصادی و امنیتی روسیه، روند بازداشت و اخراج این دسته از مهاجرین در روسیه شدت نیز گرفته است. با این وجود، مهاجران کاری آسیای مرکزی همچنان نقش بسیار مهمی در بخش های کارگری و خدماتی شهر های بزرگی مانند مسکو و سن پترزبورگ ایفاء میکنند و در آینده نزدیک بسیار بعید به نظر میرسد که تغییری در این وضعیت ایجاد شود. می توان گفت که مهاجرت از جمهوری های شوروی سابق، به ویژه آسیای مرکزی، به چالشی برای تصمیم سازان روس در سال های اخیر تبدیل شده است و آنان به دلیل رویارویی با تضاد سیاست گذاری داخلی (جلب رضایت شهروندان روس از طریق سخت گیری بر مهاجران) و سیاست گذاری خارجی (تلاش برای تداوم نفوذ بر جمهوری های شوروی سابق از طریق جذب درصدی از بیکاران آنان در بازار بزرگ روسیه)، نتوانسته اند به رویکرد مشخصی در این زمینه دست یابند.
در رابطه با آثار، نتایج و پیامد های پدیده مهاجرت کاری از آسیای مرکزی به روسیه باید به این نکته توجه نمود که این موضوع در حوزه های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی دارای آثار و نتایج مثبت و منفی قابل توجهی برای کشور های آسیای مرکزی و نیز فدراسیون روسیه بوده است. این پدیده از یک سو به دلیل تبادل فرهنگ ها و رشد تعاملات انسانی و اجتماعی میان جوامع آسیای مرکزی و روسیه (حوزه اجتماعی) و انتقال منابع مالی مهاجرین به داخل کشور های آسیای مرکزی، کاهش میزان فشار ها و مطالبات نسل جوان جویای شغل و نیز کمک به رشد و توسعه اقتصادی فدراسیون روسیه به ویژه در بخش های ساختمانی، خدمات شهری و خدمات اجتماعی (نگهداری از کودکان و سالمندان) و جبران بخشی از نیروی کار مورد نیاز جامعه روسیه (حوزه اقتصادی)، پدیده ای با آثار و نتایج مثبت برای روسیه و کشور های آسیای مرکزی تلقی میشود.
اما از سویی دیگر، پدیده مهاجرت کاری از منطقه آسیای مرکزی به روسیه آثار و پیامد های منفی بسیار مهمی را به همراه داشته است. تضعیف نهاد خانواده در کشور های آسیای مرکزی، افزایش طلاق، بحران هویت فردی و اجتماعی مهاجرین کاری در روسیه (آنومی یا آشفتگی اجتماعی)، آسیب های فردی، اجتماعی و اقتصادی زنان مهاجر آسیای مرکزی و تحقیر و آزار مهاجرین کاری از سوی گروه های دست راستی و فاشیستی روسیه (حوزه اجتماعی)، وابستگی ساختاری و اقتصادی کشور های آسیای مرکزی به فدراسیون روسیه و عدم پویایی و ایجاد اشتغال پایدار در کشور های آسیای مرکزی (حوزه اقتصادی)، تداوم وابستگی کشور های آسیای مرکزی به روسیه در سطح دو جانبه و سازمان های منطقه ای روس محور (حوزه سیاسی) و عضو گیری شبکه های تروریستی تکفیری به ویژه داعش از بین جامعه مهاجرین کاری آسیای مرکزی برای تاسیس به اصطلاح خلافت اسلامی در افغانستان (حوزه امنیتی) از جمله مهم ترین موارد آن به شمار می رود.
با تجدید احترام
ولی کالجی
