نگاهی به روابط عرب ها و ارمنیان از گذشته تا حال

نگاهی به روابط عرب ها و ارمنیان از گذشته تا حال[1]

نویسنده: نیكولای هوْهانیسیان

مترجم: مسعود احمدی[2] و تورج خسروی[3]

 منبع : فصل نامه پیمان- شماره ۶۱

نیكولای هوْهانیسیان 

خلاصهای از فعالیتها و آثار نویسنـده  

نیكولای هوْهانیسیان، در 1930م، در ارمنستان به دنیا آمد و در1953م از دانشكدۀ روابط بین‌الملل دانشگاه دولتی ایروان فارغ‌التحصیل شد. وی درجه دكتری خود را در 1968م در رشتۀ علوم تاریخی دریافت داشت و در 1972م به درجۀ استادی نایل آمد. هوْهانیسیان عضو دائم فرهنگستان ملی علوم ارمنستان و همچنین از دانشمندان بنام و مهم ارمنی است. زمینۀ اصلی پژوهش‌های علمی وی عبارتاند از تاریخ كشورهای عربی و خاورمیانه، روابط منطقه‌ای و بینالملل در خاورمیانه، روابط میان كشورهای عربی و ارمنستان، جنبش‌های آزادیخواهانه در جهان عرب، اقلیتهای قومی در خاورمیانه و خلیج فارس، قتلعام و نژادكشی ملتها، اسلام سیاسی، درگیری‌های نژادی سیاسی و غیره.

فعالیت هــا

ـ بنیان‌گذار و رئیس بخش كشورهای عربی در مركز مطالعات شرق‌شناسی (1961ـ 2000م) و مشاور کنونی مركز

ـ مؤسس و مدیر مركز حل منازعات ارمنیان و رئیس انجمن اطلس ارمنستان

ـ برگزار کنندۀ همایشهای علمی در دانشگاههای سوریه، حلب، آكسفورد و لندن

ـ فعالیت در مؤسسۀ والبریت دانشگاه جورج واشینگتن و دانشگاه مریلند به منزلۀ استاد مهمان

ـ عضویت در فرهنگستان علوم نیویورك و فرهنگستان بین‌المللی علوم پاریس موسوم به«آرارات».

آثـــار

1. تشكیل جمهوری مستقل سوریه

2. نبرد آزایخواهانۀ ملی

3. جنبش آزادیبخش ملی در عراق( 1917ـ 1958)

4. سیاست نیروهای استعمارگر در شرق جهان عرب(1939ـ 1945)

5. روابط دوستانۀ ارمنستان با اعراب

6. جنگ خلیج فارس و مسئلۀ كردها

7. سیاست خارجی ارمنستان

8. انعكاس قتلعام ارمنیان در تاریخ عربها

9. تاریخ كشورهای عربی( از قرن هفتم تا كنون).

مقدمــه

عربها و ارمنیان از متمدنترین ملل خاورمیانه به شمار میروند. منطقهای که همواره نقشی مهم و گاهی اوقات تعیین کننده در تاریخ جهان داشته است و امروزه نیز ارزش ژئوپولتیک و راهبردی منحصر به فرد آن تأثیری مستقیم بر روابط بینالملل جهان دارد. از این رو مطالعه و بررسی روابط تاریخی ارمنیان و عربها و همچنین روابط دو جانبۀ سیاسی ارمنستان و جهان عرب و همکاری های مشترک آنها ضروری به نظر میرسد.

منابــع

مهمترین منابعی كه این مقاله بر آن تكیه داشته است منابع ارمنی، عربی، یونانی و لاتینی است كه به ترتیب بدانها میپردازیم.

ـ منابع ارمنی

پس از ابداع الفبای ارمنی به دست مسروپ ماشتوتس در قرن پنجم میلادی موضوع اعراب همواره یکی از موضوعات اساسی در نوشتههای مورخان ارمنی همانند سبئوس،[4] هوهانس دراسخاناكرتسی[5] غوند،[6] توما آرتزرونی[7] موسس كاغانكاتواسی،[8] مخیتار آنتسی[9] وارتان آرولتسی،[10] گریگور داتواتسی[11] و دیگران بوده است. آنان به موضوعات مهمی از جمله: حوادث تاریخی و سیاسی دنیای عرب، ظهور اسلام، مسائل دینی و طبیعی، روابط ارمنستان و جهان عرب، نژاد و منشأ اعراب، جغرافی و تاریخ آنان و طریقۀ زندگی قبایل عرب از زوایای گوناگون پرداخته اند. در اینجا باید اشاره كنیم كه سبئوس، مورخ ارمنی، كه در قرن هفتم میلادی میزیسته نخستین نویسندۀ غیر عرب است که در نوشتهها و آثارش از حضرت محمد(ص) سخن گفته و بخش اصلی کتابش را به دین جهانشمول اسلام اختصاص داده است.

 منابع عربی

تاریخدانان و جغرافیدانان عرب همانند بلاذری، طبری، مسعودی، ابن اثیر، مقریزی، ابن کثیر، قاضی بهاءالدین بن شداد، استخری، ابن بطوطه، ابن فقیه، ابن حوقل، مقدسی و یاقوت حموی نیز اطلاعات با ارزشی را نه تنها دربارۀ روابط اعراب با ارمنیان بلکه دربارۀ نظام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ارمنستان در اختیار ما گذاشتهاند كه در این مقاله از آن بهره بردهایم.

بهعلاوه، از منابع عربی، كه به زبان ارمنی ترجمه شدهاند، همانند سفرنامۀ ابن بطوطه ترجمۀ هراچیا آجاریان، زبانشناس معروف، الکامل فیالتاریخ و تاریخ سلسلۀ اتابکان اثر ابن اثیر ترجمۀ آرام درغوندیان نیز استفاده كردهام. لازم به ذكر است كه همین مؤلف کتابی را به نام منابع عربی تألیف کرده كه آثار مورخان و جغرافیدانان عرب مانند ابن هشام، واقدی، ابن خیاط، ابن قتیبه دینوری، بلاذری، یعقوبی، خوارزمی، جاحظ، ابن خردادبه، ابن فقیه، ابن رسته فرغانی، قدامه بن جعفر، استخری و ابن حوقل را در آن آورده است.

 به غیر از ترجمۀ هراچیا آجاریان و آرام درغوندیان كتاب هاکوپ نعلبندیان،[12] عربشناس برجستۀ ارمنی، تحت عنوان منابع عربی دربارۀ ارمنستان و ارمنیها، كه شامل گزیدهای از کتاب معجم البلدان اثر یاقوت حموی و المختصرفی اخبارالبشر اثر ابن کثیر است، مفید واقع شده.

در کنار منابع عربی و ارمنی از منابع لاتینی و یونانی تاریخ نویسانی چون استرابو، ژوستینیان، ژوزف فلاویوس،[13] اپیانوس[14] و دیگران، که اطلاعات مهمی از روابط اعراب و ارمنستان به ویژه روابط قدیمی و دیرینۀ این دو ملت ارائه میدهند، نیز بهره گرفتهام.

لازم به ذكر است كه درباره روابط ارمنستان و دنیای عرب در دوران معاصر منابعی همچون بیانیههای سازمانها، تشکلها، کمیتهها، احزاب سیاسی، سخنرانیهای رهبران برجستۀ سیاسی، مذهبی و نظامی، اظهارات نمایندگان مجالس، اسناد رسمی، توافقنامهها، آگهیهای عمومی، برنامهها و یادداشتنامهها و... اهمیت یافتهاند.