کودکستان البیس فراهیان هفتاد ساله شد
نویسنده: آیرینا نوراویان | روبینا گالستیان[1]
فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره 62 - سال شانزدهم - زمستان 1391
http://www.paymanonline.com/article.aspx?id=BAF8A141-5BBE-481A-9CEB-376B7C41E60A
ارمنیان ایران، که همواره آگاهی کاملی نسبت به اهمیت تعلیم و تربیت، در مقطع پیشدبستانی داشتهاند، از پیشگامان تأسیس مراکز آموزش و پرورش پیشدبستانی در ایران بودهاند. آنان همچنین نقشی پیشرو در زمینۀ تدوین برنامههای آموزشی و تربیتی در مقطع پیشدبستانی داشتهاند آن چنان که تاریخچۀ تأسیس کودکستان در ایران با نام بانوان ارمنی گره خورده است، بانوانی نظیر وارواره کانانیان، پایهگذار نخستین کودکستان ایران به نام کانانیان در 1279ش در اصفهان؛ شوشانیک چشمکیان (خان آزاد)، پایهگذار کودکستان قازاروس آقایان در 1280ش در تبریز؛ مارگاریت هاروتونیان (سارواریان)، پایهگذار کودکستان مانکاکان پالاد در 1289ش در تهران (که البیس فراهیان نیز از شاگردان همین کودکستان بوده است)؛ برسابه هوسپیان، پایهگذار نخستین کودکستان دارای مجوز رسمی از وزارت معارف وقت در 1310ش؛ و البیس فراهیان که هفتاد سال پیش (1321ش) با حمایت شورای خلیفهگری ارمنیان وقت تهران و هیئت سرپرستی مدرسۀ کوشش داودیان سنگ بنای کودکستان کوشش را بنا نهاد.
تاریخ تأسیس کودکستان البیس فراهیان (کوشش) به زمان تعطیلی مدارس ملی ارمنیان در آذر 1315ش باز میگردد. در سالهای پیش از تعطیلی مدارس، این کودکستان با داشتن هشتاد تا صد نوباوه جزئی از مدرسۀ کوشش داودیان و از نظر اداری و آموزشی تابع این دبستان بود اما از نظر مسائل مالی تحت تکفل انجمن فرهنگی جوانان قرار داشت. این انجمن با تحمل مشکلات روزافزون اقتصادی به سختی از عهده ادارۀ کودکستان برمیآمد و در نهایت نیز اعلام کرد که دیگر قادر به ادامۀ حمایت مالی از کودکستان نیست. بنابراین، از سرپرستی کودکستان صرفنظر و آن را به هیئت امنای مدرسۀ کوشش - داودیان واگذار کرد.
به دنبال تعطیلی مدارس ارمنیان در ایران همراه مدرسۀ کوشش - داودیان کودکستان نیز به مدت شش سال، یعنی تا 1321ش، تعطیل شد. در تاریخ 3 دی1320ش طی نامهای که از سوی وزارت فرهنگ وقت صادر شده بود اجازۀ بازگشایی مدارس ملی ارمنیان به آنها داده شد. در آخرین بند این نامه هم به شرایط تأسیس کودکستان اشاره شده بود. در آخرین ماههای 1320ش اخبار مربوط به بازگشایی مدارس ملی ارمنیان و مقالاتی در این زمینه در روزنامۀ آلیک انتشار یافت و امید تازهای به ارمنیان ایران، برای بازگشایی مدارس و حیات دوبارۀ فرهنگی و آموزشیشان بخشید.
هیئت امنای (سرپرستی) مدرسۀ کوشش داودیان پس از کسب اجازه از مقامات دولتی، به منظور آغاز کارهای اجرایی مربوط به بازگشایی کودکستان این مدرسه، از خانم البیس فراهیان، که از مربیان با تجربه و سرشناس آن دوره در تهران بودند، برای همکاری و تصدی سمت مدیریت کودکستان و آمادگی مدرسه دعوت به عمل آورد. خانم فراهیان (آنچنان که خود در خاطراتش ذکر کرده است) با عشق و علاقهای فراوان این دعوت را پذیرفت و با ترک کودکستانی که در آنجا مشغول به کار بود اقدامات اولیه را برای بازگشایی کودکستان آغاز کرد.
کودکستان پیش از هر چیز نیاز به مربیان کارآزموده داشت. بدین ترتیب، به پیشنهاد خانم فراهیان، هیئت امنای مدرسۀ کوشش داودیان اعلامیههایی چاپ کرد با این مضمون که از تیر 1321ش کلاسهای آموزشی تربیت مربی برای کودکستان ارمنیان دایر خواهد شد. به دنبال چاپ این اعلامیه شانزده نفر در این کلاسها ثبتنام کردند. در تابستان 1321ش دورۀ کامل مربیگری، به صورت نظری و عملی برگزار شد و در پایان دوره پس از شرکت در امتحان نهایی از بین این شانزده نفر شش نفر برای اشتغال در کودکستان انتخاب شدند. این شش نفر عبارت بودند از خانمها ژنیا چوهاجیان، تامارا ساهاکیان، روزا ملک قوگزیان، سیرامارگ آ.تومیان، آزنیو گریگوریان، ماریا آسریان و آمالیا یادگاریان که به منزلۀ نخستین مربیان کودکستان کوشش در شرایط نامساعد و بسیار سخت شروع به فعالیت کردند.
باشگاه ارمنیان (کلوپ ارمنیان) قسمتی از باغ خود را برای برگزاری دورۀ آموزشی در اختیار خانم فراهیان گذاشته بود و در این دورهها کودکان بین چهار تا هفت سال با پرداخت ماهیانه چهل ریال به منزلۀ شاگرد پذیرفته میشدند تا اینکه سرانجام کودکستان کوشش در 29 شهریور 1321ش افتتاح شد. کودکستان در ابتدا فاقد هر گونه وسایل و امکانات بود و بنابراین، پیش از هر چیز باید برای پذیرایی از 140 کودک امکانات لازم را فراهم میآورد.
به این ترتیب، خانم فراهیان و معلمها با استفاده از بودجهای بسیار محدود شروع به تجهیز کودکستان تازهتأسیس کردند. در همین راستا و برای انجام هرچه بهتر فعالیتهای آموزشی یک پیانو نیز اجاره شد. از این تاریخ به مدت بیست سال کودکستان در ساختمانهای استیجاری مختلفی به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در 1342ش صاحب ساختمانی دائمی شد که تا به امروز نیز در همین مکان مستقر است. کودکستان طی این سالها در خیابان حافظ، کوچۀ سام، پلاک 1825؛ خیابان قوامالسلطنه، کوچۀ رافاییل، پلاک37، مدرسۀ سپهر؛ خیابان نادری، خیابان گوهرشاد، پلاک 2؛ خیابان یوسف آباد، رو به روی پارک هتل؛ خیابان ویلا، کوچۀ شیرین، پلاک 32 و از سال تحصیلی 1342ش تا به امروز نیز در خیابان مفتح، میدان هفت تیر، کوچۀ عبدالکریم شریعتی (منبع آب سابق)، پلاک 70 مشغول فعالیت بوده.
ساختمان کنونی کودکستان متعلق به شورای خلیفهگری ارمنیان است که در زمینی به مساحت 968 مترمربع ساخته شده. هزینۀ ساخت آن نیز با موجودی نقدی کودکستان و نیز از اعانات افراد خیری که مصالح ساختمانی و دیگر خدمات مربوط را با تخفیفی چشمگیر یا به صورت رایگان در اختیار کودکستان گذاشتهاند پرداخت شده است.
نقشۀ ساختمان به دست مهندس وارطان هوانسیان، از مهندسان بنام جامعۀ ارمنیان، طراحی شده که البته بابت طراحی این نقشه هیچ هزینهای دریافت نکردهاند.
ساختمان کودکستان در بدو تأسیس دارای شش کلاس و یک سالن بود اما در 1346ش دو کلاس دیگر در فضای خالی زیر سالن ساخته شد. در 1344ش زمین کنار کودکستان، به مساحت 630 مترمربع، از سوی شورای خلیفهگری ارمنیان خریداری و به منظور وسیعتر کردن محل بازی کودکان به محوطۀ کودکستان اضافه شد.
مراسم پیریزی ساختمان کودکستان در 7 مرداد 1341ش و مراسم افتتاحیۀ آن در 30 خرداد 1342ش برگزار شد. در مراسم پیریزی ساختمان کودکستان شمار بسیاری از اعضای انجمنهای ارمنیان، هیئتهای امنای مدارس، معلمان، مدیران و افراد علاقهمند حضور داشتند.
اسقف اعظم وقت ارمنیان تهران، آرداک مانوکیان، مراسم مذهبی پیریزی ساختمان را، که درضمن نخستین مراسم پیریزی در زمان تصدی مقام اسقف اعظمی ارمنیان تهران ایشان بود، انجام دادند. در این مراسم کتیبۀ یادبود قرائت و در سنگ بنای گوشۀ ساختمان قرار داده شد. کودکستان البیس فراهیان (کوشش) تا به امروز در همین محل به فعالیت خود ادامه میدهد.
این کودکستان طی شصت سال با نام کودکستان کوشش فعالیت کرده است اما، در شصتمین سالگرد بنیانگذاری آن، این محل آموزشی با تصمیم شورای خلیفهگری وقت ارمنیان تهران به پاس خدمات نخستین مدیر آن به البیس فراهیان تغییر نام داد.
در طی هفتاد سال، این نهاد آموزشی با حمایت مالی و معنوی اسقف اعظم ارمنیان و شورای خلیفهگری ارمنیان تهران، کمکهای خیرخواهانه هیئت امنا و همکاری انجمن اولیا و مربیان با برگزاری جشنها و کلاسهای فوقبرنامه و با جمعآوری اعانه از افراد خیری که همواره حامی این کودکستان بودهاند به حیات خود ادامه داده است.
کلاسها و فعالیتهای فوقبرنامۀ این کودکستان با هدف پرورش استعدادهای کودکان این مرکز و آشنایی آنها با رشتههای مختلف هنری با کوشش انجمن اولیا و مربیان از 1359ش برنامهریزی شد. این کلاسها و فعالیتها شامل رشتههای هنری مختلفی از قبیلحرکات موزون و ژیمناستیک، تئاتر، سرود و آواز، نقاشی و... بوده و برنامههای مربوط به این کلاسها هر ساله بر حسب نیاز و سلیقۀ کودکان همان دوره برنامهریزی شده است. کلاسهای فوقبرنامه با همکاری مربیانی که به صورت افتخاری با کودکستان همکاری میکردند برگزار میشده است.
کودکستان از بدو تأسیس از نظر آموزشی و مالی تابع هیئت امنای مدرسۀ ملی کوشش بوده است. مدیر کودکستان گزارشهای مربوط به وضعیت آموزشی و دیگر مسائل کودکستان را به هیئت امنای مدرسه ارائه و دستورهای لازم را از آنها دریافت میکرد. از آغاز سال تحصیلی 1326-1327ش، که دکتر هوانس حقنظریان، یکی از فعالان فرهنگی جامعۀ ارمنیان، به سمت مدیریت مدرسه ملی کوشش منصوب شد، مدیر کودکستان هر روز با ایشان در تماس بود و مسائل جاری کودکستان را با ایشان در میان میگذاشت. یادداشتهای کوچک فراوانی که در بایگانی کودکستان موجود است روند کاری و مسائل مربوط به فعالیتهای روزانۀ کودکستان را به خوبی نشان میدهد. متن این یادداشتها دربارۀ شرایط پذیرش کودکان بیبضاعت، بررسی صلاحیت افراد معرفی شده برای استخدام به منزلۀ معلم، بررسی نیاز به ارائۀ گزارشها، مطرح ساختن مسئلۀ تشکیل جلسات آموزشی معلمان، مسئلۀ در اختیار قرار دادن وسایل کودکستان به مؤسسات و افراد دیگر و امور و مسائلی از این قبیل است. از طریق همین یادداشتها مسئولان کودکستان از تصمیمات گرفته شده از سوی وزارت فرهنگ وقت مطلع میشدند.
از 1326-1327ش امتیاز کودکستان کوشش به نام دکتر حقنظریان صادر شد که تا 1345ش به نام ایشان باقی ماند و پس از آن به شورای خلیفهگری ارمنیان تهران داده شد. این کودکستان نخستین هیئت امنای خود را در 1340ش تشکیل داد که اعضای آن از طریق هیئت نمایندگان جامعۀ ارمنیان تهران انتخاب شدند. این هیئتها در آغاز به مدت دو یا سه سال انتخاب میشدند اما بعدها این دوره تنها به دو سال محدود شد.
با در نظر گرفتن این مسئله که کودکستانها دارای وضعیتی خاص هستند به این معنی که تحت سرپرستی وزارت آموزش و پرورش قرار ندارند بلکه تحت نظرسازمان بهزیستی کشور هستند علاوه بر داشتن انجمن اولیا و مربیان دارای هیئت امنا نیز هستند. هیئت امنای کودکستان فراهیان از سوی شورای آموزشی وابسته به شورای خلیفهگری ارمنیان دعوت به کار میشوند. این هیئت مستقیماً جوابگوی شورای آموزشی و فعالیتهای آن تحت نظارت این شوراست.
در اساسنامۀ مربوط به هئیتهای وابسته به مدارس ملی، مصوب 1367ش، وظایفی برای هیئت امنای کودکستان مشخص و به ایشان محول شده است که بخشهای مهمی از آن را در زیر میآوریم:
1. هیئت امنای کودکستان از سوی شورای آموزشی دعوت به همکاری میشود و مدت فعالیت آن دو سال است.
2. هیئت امنای کودکستان مسئول امور غیرآموزشی کودکستان است.
3. هیئت امنای کودکستان با همفکری و همیاری مدیر کودکستان هر ساله اقدام به پیش بینی و محاسبۀ بودجه و ارائۀ آن به شورای آموزشی وابسته به شورای خلیفهگری ارمنیان برای تأیید، میکند.
4. در پیشبینی و محاسبۀ بودجۀ کودکستان باید کلیۀ هزینههای مربوط به تعمیرات ساختمانی، خرید وسایل لازم و اختیارات دیگر در نظر گرفته شده باشد.
5. هیئت امنای کودکستان در مسئلۀ ثبتنام نونهالان باید همکاری لازم را با مدیر کودکستان نشان دهد و پیش از شروع ثبتنام کلیۀ مسائل از قبیل میزان شهریه، تعداد شاگردان و شرایط استفاده از خدمات رفت و آمد کودکستان را مشخص و معلوم کند.
6. هیئت امنای کودکستان مسئول حفظ و نگهداری دفاتر مالی و رونوشت عملیات مالی کودکستان است.
7. هیئت امنای کودکستان باید برنامههای تدوین شده از طرف هیئت رئیسۀ انجمن اولیای کودکان را، که به منظور کسب در آمد برای کودکستان تهیه شدهاند، مورد بررسی قراردهد و پس از تصویب بر انجام کامل آن نظارت کند.
8. هیئت امنای کودکستان باید در آغاز هر سال تحصیلی فهرست کامل نام معلمان و کارکنان کودکستان را به شورای آموزشی ارائه دهد.
لازم به ذکر است که بازرسان سازمان بهزیستی هر ساله از این کودکستان بازدید به عمل میآورند. این کودکستان تمامی طرحهای آموزشی و بهداشتی مربوط به سازمان بهزیستی را به نحو احسن اجرا میکند از جمله طرحشناسایی کودکان دارای مشکل تنبلی چشم (آمبلیوپی)، طرح بهداشت دهان و دندان و.... امروزه از نظر رتبهبندی سازمان بهزیستی کشور این کودکستان جزو برترین کودکستانهای ایران به حساب میآید.
برنامۀ آموزشی این کودکستان، که سنگ بنای آن هفتاد سال پیش به دست افرادی چون خانم فراهیان بنا نهاده شد، تا به امروز همراه با تغییر و پیشرفت جامعه و به همت مدیران و مرٍٍبیان آن تغییرات عمدهای از نظر محتوایی و اجرایی کرده است. این برنامۀ آموزشی هر ساله بازنگری میشود و تسهیلات لازم برای هماهنگ کردن آن با مسائل و نیازهای جامعه فراهم میآید. در کنار برنامههای آموزشی تمامی اعیاد ملی مذهبی ارمنیان نیز در این کودکستان جشن گرفته میشود.
در طی هفتاد سال فعالیت این مرکز افراد بسیاری نخستین تجربههای زندگی اجتماعی و آموزشی خود را از این کودکستان آغاز کردهاند. نخستین خاطرات زندگی اجتماعی، نخستین خاطرات زندگی آموزشی و نخستین خاطرات زندگی هنری این افراد از این کودکستان شروع شده است و همین امر اهمیت تأسیس و ادامۀ فعالیت این نهاد با ارزش را در زندگی ارمنیان ایران، به خصوص، ارمنیان تهران به اثبات میرساند.
کودکستان ملی کوشش، که در حال حاضر هفتادمین سال فعالیت خود را پشت سر میگذارد، از یک مسیر پیشرفت و ترقی همیشگی عبورکرده است.
هنگامی که شبکۀ آموزش نوباوگان در کشور نخستین گامهای خود را میپیمود کودکستانهای ملی ارمنیان، به خصوص، کودکستان کوشش از طرف وزارت فرهنگ وقت به منزلۀ کودکستانی بسیار پیشرفته و نمونه، چه از نظر برنامۀ آموزشی و چه از نظر محیط داخلی خود کودکستان، به حساب میآمد و از نظر طرز رفتار و برخورد با کودکان مورد احترام این وزارتخانه بود. از این رو، شرکت کلیۀ کسانی که قصد ورود به مراکز پیش دبستانی را، به منزلۀ مربی یا مدیر داشتند، در کلاسهای این کودکستان اجباری و تنها شرط لازم به حساب میآمد. در این خصوص یادداشتهای متعددی در بایگانی کودکستان وجود دارد که بین مدیر مدرسۀ کوشش و مدیر این کودکستان در زمینۀ پذیرش این افراد بنا به دستور وزارت فرهنگ مبادله شده است. کودکستان کوشش امروز نیز با دنباله روی از همان برنامهای که از سالیان پیش تدوین شده است وبا مبارزه برای خنثی کردن فرهنگهای نامأنوس و عناصر آن میکوشد تا از این کودکستان نسلی بیرون آورد که وفادار به سنتها و مرامهای اصیل خود باشند.
باشد که کودکستان البیس فراهیان کماکان سالیان بسیاری ادامه دهندۀ رسالت عظیم خود در تعلیم و تربیت کودکان ارمنی و پاسداری از ارزشهای مادی و معنوی ارمنیان ایران باشد.
پی نوشت
1- مطالب این مقاله از آرشیو کودکستان البیس فراهیان برگرفته شده است.
با تشکر از زحمات بیشائبۀ خانم اِرا بغوسیان.